Ai cũng biết là quyển tự điển được dùng để tra nghĩa của từ vựng. Tôi đã mua và hiện còn giữ một quyển mà tôi muốn dùng để kể về cách tôi thương mẹ tôi và tôi đã lo xa cho tương lai của tôi như thế nào.
Vào lúc học lớp đệ lục A-1, thầy Nguyễn Văn Kỷ Nghiêm đã khiến chúng tôi từ điên đầu về “chia động từ” đến kinh sợ và rồi “cúp cua” 6 giờ học hằng tuần. Đến lớp đệ tứ, vào Nông Lâm Súc, trong lớp tôi đứa nào cũng dốt nát tiếng Anh cả. Sau 3 năm học ở NLS Bảo Lộc, tôi đã học được chút ít Anh Văn nhờ ở chung với Luận Già, người mà có thể trò chuyện với một nhóm nhà môi trường Mỹ đến thăm trường năm tháng 11 năm 1973. Trong số bạn học cũ ở NLS Cần Thơ, Tài Râu giỏi tiếng Anh hơn cả. Vì nó mơ làm một chính trị gia, một nhà làm chiến lược tầm cỡ thế giới, nó phải tra cứu Anh Văn rất nhiều trong thư viện của hội Việt Mỹ. Trong thời gian tôi về Cần Thơ chuẩn bị thi Đại Học, tháng 5, 1974, tôi thỉnh thoảng gặp hắn hoặc đến nhà tôi để trò chuyện với tôi. Khi bù đầu học thi Toán, Lý và Hoá, đâu có ai màng đến tiếng Anh để mà làm gì. Tôi chẳng mong gì hơn là thi đậu vào Đại Học. Tôi chẳng mong gì hơn là làm cho mẹ tôi vui lòng. Một hôm Tài Râu đến nhà tôi và tỏ ra rất hào hứng. Hắn vào đề ngay,
“ Hội Việt Mỹ đang “sale” sách. Có vài cuốn tự điển bỏ túi đã lắm. Tao thấy mấy tiệm trên đường Ngô Quyền cũng có nữa, mày ra mua ngay một cuốn đi. Đừng để trễ uổng lắm Thành Xì ơi.”
Tôi quý những lời khuyên như vậy và nhất là từ Tài Râu, một đứa bạn tốt, ham học hỏi và có lý tưởng. Tôi quyết định nghe lời khuyên của nó. Tôi mở hết tất cả các quyển sách đặc biệt tôi giấu tiền trong đó. Đếm đi đếm lại, tôi có được khoảng 535 đồng. Đây là số tiền tôi không chi tiêu gì gì đó từ khi tôi từ Bảo Lộc về nhà. Má tôi cho một ít, chị tôi nhét vào túi tôi một ít. Nếu tôi không cất giấu kỹ lưỡng, chắc thằng em xì ke của tôi đã chộp mất rồi. Bộ dây đàn ny lon trên cây đàn guitar yêu quý cũa tôi đã bị nó tháo mất cách đó mấy ngày rồi còn gì. Tôi đang mong có đủ tiền để mua lại một bộ dây khác. Chừng nào tôi có thêm vài khoảng tiền để mua lại bộ dây mới thì tôi không rỏ nhưng tôi tin lời Tài Râu rằng sách bán sale không có bao lâu đâu. Tôi quyết định đi mua cuốn tự điển với số tiền tôi đang có.
Trưa nắng nóng tháng 5 hôm đó khá gay gắt. Tôi đạp xe đến hai tiệm sách liền kề trên đường Ngô Quyền. Tiệm Đức Trí hôm đó đóng cửa. Tiệm sách Minh Khai có khá nhiều sách ngoại văn. Trên tủ kiếng đầu tiên, có hai cuốn tự điển khổ bỏ túi có niêm yết giá. Quyển bìa mầu đỏ “The New Merriam- Webster Pocket Dictionary” giá 500đ. Quyển bìa màu đen “The Webster Pocket Dictionary” giá 550đ. Chẳng hiểu mô tê gì về việc làm sao để chọn một quyển sách tốt hơn, tôi đã mở quyển màu đen để tra một từ đơn giản như “butterfly”. Với hình màu, con bướm trông rất ấn tượng. Nhiều từ khác nữa cũng có hình màu minh hoạ. Tôi nhận ra sự khác biệt của 2 quyển và tôi cũng nhận ra ngay tôi không có đủ tiền để mua cuốn bìa màu đen đó. Biết rằng có thể bị ai đó phổng tay trên cho nên tôi đã xin người thủ quỷ cho tôi đặt cọc một khoảng tiền trước.
“Thế em chọn mua quyển nào?” người bán sách hỏi tôi.
“Dạ em cũng chưa quyết định xem nên chọn cuốn nào nữa.” tôi đáp lời.
“Còn hai cuốn này thôi đó nghen. Em nhanh tay lên.”chị ta mỉm cười với tôi.
“Em sẽ trở lại ngay.”
Tôi đáp nhanh để kịp phóng lên xe đạp về.
Cách cái chòi lá nhỏ ngay đầu hẻm khoảng 20 mét, tôi dừng xe vào sát lề. Tôi hình dung ra lúc ấy mẹ tôi đang dọn cơm. Tôi hình dung ra các món thức ăn bà nấu ở cái bếp che tạm bợ bằng đủ thứ loại vật liệu dể cháy. Tôi hình dung ra cái tủ kiến nhỏ vừa được dùng để đựng thuốc lá phía ngăn trên và đựng tiền trong cái hộc tủ nhỏ ở dưới. Tôi nhớ lúc nào cái hộc tủ cũng được mẹ tôi khoá lại sau khi nhận tiền hoặc thối tiền cho khách. Cái chòi là nơi mẹ tôi đã tự dựng lên. Tự tay bà kê cái chổ để nằm bằng miếng ván ép bà mua của mấy người bán đạp xe ba gác bán dạo. Cái sàn nước bằng các miếng ván cũ được kê trên các khúc cây tràm vụn của mấy ông làm thợ hồ bán để làm củi chụm. Hai cái bàn nhựa thấp với năm ba cái ghế cũ kỷ cũng do các người gánh ve chai bán dạo mang đến bán cho bà. Với những thứ như vậy, mẹ tôi bán cà phê- suốt ngày, một ít đồ tạp hoá, một ít đồ gia vị, nước đá cục, đá bọc, kem chuối và bất cứ thứ gì bà tự tạo ra được.Tôi không hình dung được và cũng chưa bao giờ hỏi số tiền mẹ tôi kiếm được hàng ngày. Nhưng tôi biết rất rỏ số tiền đó có một hệ số còn cao hơn môn Lâm Nghiệp của tôi- hệ số 9. Tôi biết rất rỏ nỗi vất vả nhọc nhằn từng ngày, từng giây phút của mẹ tôi để có số tiền mà tôi đã nhận được trong ba năm học trên Bảo Lộc. Tôi bổng tự dưng trào nước mắt. Tôi không muốn dụi các giọt nước mắt nóng hổi, trong cái nắng nóng hổi. Tôi chỉ muốn có thêm 15 đồng để mua cái quyển tự điển có hình màu minh hoạ mà tôi thích. Nhưng tôi sẽ có thể làm mất đi 150 phút làm việc vất và của mẹ tôi. Tôi sắp có được cái tôi thích, nhưng tôi cũng sắp làm mất đi nụ cười hay ít ra là cái vẻ mặt bình thường của mẹ tôi- điều mà tôi không thích một chút nào. Tôi tự trách mình đã không làm ra được một xu nhỏ nào cho nhu cầu của bản thân mình. Mẹ tôi không cần biết hai cuốn tự điển đó khác nhau ra sao. Bà không thể hình dung niềm vui đơn giản tôi sắp có được. Nhưng mẹ tôi, với một nét nhăn nhỏ- có thể là rất nhỏ- sẻ phải mở cái khoá nhỏ, đếm tiền lẻ để đưa cho tôi 15 đồng- một khoảng tiền rất nhỏ- tôi sắp xin thêm. Tôi biết chắc đó là điều tôi có thể tránh đi được. Tôi không chắc là tôi có tránh phải bị đi lính vì thi rớt đại học hay không. Tôi không chắc rằng từ ngày hôm ấy cho đến ngày mẹ tôi mất đi, tôi còn có bao nhiêu lần tránh gây cho mẹ tôi những nếp nhăn lớn nhỏ trên trán, những phiền muộn lo toan vì tôi. Tôi không thể chắc rằng tôi có thể báo hiếu, có thể chăm sóc, có thể tạo cho mẹ tôi những nụ cười, những niềm vui hay không. Nhưng, rất chắc chắn, tôi tránh được một nét nhăn mặt của mẹ tôi khi tôi không hỏi xin 15 đồng nào cả. Người bán sách đã ngạc để mua quyển tự điển màu đỏ.
Bạn bè của tôi ngạc nhiên khi thấy tôi dốt tiếng Anh mà lúc nào cũng chưng quyển tự điển ấy trên đầu giường hay cái tủ nhỏ đựng vật dụng. Tài Râu thì hài lòng khi tôi nghe lời hắn. Mẹ tôi từ hôm ấy và sau nhiều nhiều năm tháng nửa không có điều gì để phiền lòng về tôi. Còn tôi thì còn nhớ mải cái cảm giác tiếc rẻ vì đã không mua được quyển tự điển bìa màu đen có hình minh hoạ. Dĩ nhiên, tôi chứng minh rỏ ràng như toán học tại sao tôi mua cuốn tự điển bìa màu đỏ với giá 500 đồng.
Sau 35 năm, đến nay nhiều học trò của tôi ngạc nhiên khi thấy tôi rất ưa tra từ với quyển tự điển ấy. Nó chứa 5.000 từ tiếng Anh thông dụng nhưng theo tôi nó còn ẩn chứa một cụm từ tiếng Viết rất thông dụng: “Tình thương dành cho Mẹ.”
Rạch Giá Sep 20, 2012
Lương Ngọc Thành
