8/7/2013
Cố biết rỏ hơn tình trạng hổn lọan xã hội Hoa Kỳ thập niên 1920 qua :
Truyện và các phim “ Công tử Đảo Dài, Nửu Ước –The Great Gatsby
G S Tôn Thất Trình
Truyện “ Công tử Đảo Dài- The Great Gastby” của nhà văn Fitzgerald xẩy ra ở thị trấn ảo tưởng “Trứng Tây- East Egg” ở vùng “ Đảo Dài – Long Island”, Nửu Ứớc – New York rất thịnh vượng năm 1922, là một phê phán tình sử xã hội Hoa Kỳ qua chuyện kể các năm sôi nổi, ồn ào thập niên 20. Truyện Fitzgerald trình bày có vẽ hợp lý xã hội Hoa Kỳ thời đó, được biết là đang phồn thịnh kinh tế chưa bao giờ có, nhạc jazz đang tiến trào, văn hóa con gái mới lớn thu hút chú ý và buôn nấu rượu lậu, cũng như các họat động hình tội khác. Fitzgerald đã dùng những phát triễn xã hội Hoa Kỳ thập niên 1920 làm ra những tình tiết đời sống công tử Gatsby, hoặc rất đơn giản như xe ô tô hoặc các chủ đề rộng lớn hơn như thể những bóng gió kín đáo về văn hóa băng đảng tội lỗi, nguồn gốc tài sản Gatsby, không mấy khác tài sản bốn đại gia Nam Kỳ nổi tiếng thời Pháp thuộc lúc đó ( nhất Huyện Sĩ , danh hiệu của Lê Phát Đạt cậu ruột của bà Nam Phương Hoàng hậu nhủ danh là Nguyễn hửu thị Lan, con gái ông Nguyễn hửu Hào và bà Lê Thị Bính , nhì Phương là Tổng Đốc Đổ Hửu Phương, tam Xường là Lý Tường Quan biệt danh là Bá hộ Xường, tứ Hỏa ( chú Hỏa Hui Bon Hoa , có nhiều người nêu ra là tứ Trạch, tứ Định ? ) và các công tử Bạc Liêu mà tiêu hoang nhất là Trần Trinh Huy đã dám đốt tờ giấy bạc 500 đồng Đông dương thời đó ?, chơi ngông khoe với cô đào hát, trong khi nhiều người chưa bao giờ thấy ngay cả tờ giấy bạc một trăm đồng vì lương bổng công chức trung lưu thời đó chỉ vài đồng Đông Dương một tháng; Huy là con ông hội đồng Trần Trinh Trạch , người giàu có nhất tỉnh Bạc Liêu,tài sản đến 70 000ha ruộng đất và ruộng muối Bạc Liêu … ) , Fitzgerald giáo huấn độc giả truyện mình viết về xã hội phù hoa lòe lọet các năm sôi nổi Thập niên 1920, bằng các đặt cốt truyện muôn thuở, liên quan đến tình huống sử liệu của thời đại. Viếng thăm bờ biển Bắc Long Island và tham dự các tiệc tùng ở những dinh thự vùng đã cảm hứng Fitzgerald đặt khung cảnh cho truyện The Great Gatsby . Ngày nay, có một số giả thiết về dinh thự nào là nguồn cảm hứng cho truyện ông viết. Có thể là “Land’s End- Cuối đất Liền” , một dinh thự Bờ Biển Vàng Kim – Gold Coast Mansion, nơi F. Scott Fitzgerald có lẽ đã đến dự một buổi tiếp tân.
Tóm tắt cốt truyện
Sự cố chánh của truyện xảy ra mùa hè năm 1922, do Nick Carraway kể lại. Carraway tốt nghiệp viện Đại học Yale , một viện thuộc nhóm đại học danh tiếng Hội Cây Thường Xuân- Ivvy League, Miền Đông Hoa Kỳ và là một cựu chiến binh Vùng Trung Tây, Thế chiến thứ Nhất, làm công việc một kẻ bán hàng. Ông thuê một nhà nhỏ ở thị trấn ảo tưởng West Egg – Long Island, cạnh dinh thự lộng lẫy của Jay Gatsby, một tỷ phí bí ẩn, thiết đãi những tiệc tùng xa xỉ, phóng túng. Nick lái xe xuyên qua Vịnh đến East Egg, để dự tiệc đêm tại nhà cô em họ Daisy Buchanan và chồng bà, tên là Tom , một người bạn học cùng trường Yale. Họ giới thiệu Nick cho Jordan Baker, một người đánh gôn (đánh banh cù ) cùng Daisy, kiều diễm, trắng trợn, vô sĩ. Nick và Jordan Baker bắt đầu một liên hệ lãng mạn . Bà ta tiết lộ với Nick là Tom có một tình nhân tên là Myrtle Wilson, sinh sống tại “ Thung lũng Tro – Valley of Ashes”, một nơi đổ rác công nghệ giữa West Egg và thành phố New York City. Sau tiết lộ này không bao lâu, Nick du hành đến Thành phố New York cùng Tom và Myrtle tại một căn phòng họ dùng làm tổ ấm cuộc tình vụng trộm . Ở căn phòng, một buổi tiệc lạ lùng và thô bỉ chấm dứt với Tom đánh sập mũi Myrtle, sau khi Myrtle chế giễu Tom về Daisy.
Trong khi mùa hè tiếp diễn, Nick cuối cùng nhận được lời mời đến tham dự một buổi tiệc của Gatsby. Nick gặp Jordan Baker ở buổi tiệc và họ cũng gặp chính ngay Gatsby, một chàng thanh niên cô độc, nhận ra là Nick đã ở cùng nhau tại một đơn vị sư đòan thời chiến tranh. Sau đó qua Jordan, Nick được biết là Gatsby cũng đã biết Daisy sau một cuộc gặp gở lãng mạn, năm 1917 và tha thiết yêu Daisy. Gatsby trải qua nhiều đêm nhìn vào ánh đèn xanh cuối bến tàu nhà bà ta, xuyên qua vịnh từ dinh thự mình, hy vọng một ngày nào đó, đốt lữa lại mối tình lãng mạn đã mất. Cuộc sống quá lố và các tiệc tùng hoang dại là một cố gắng Gatsby cốt làm ấn tượng cho Daisy, cùng hy vọng là một ngày nào đó Daisy sẽ xuất hiện ở ngưỡng cữa nhà Gatsby. Nay Gatsby muốn Nick thu xếp một buổi tái hội giữa Gatsby và Daisy.
Nick mời Daisy đến dùng trà ở nhà mình, không nói cho Daisy biết là Gatsby cũng sẽ có mặt. Sau cuộc tái ngộ, thọat tiên vụng về lúng túng, Gatsby và Daisy nối kết lại tình duyên. Họ bắt đầu cuộc yêu đương,và sau một thời gian ngắn, Tom trở nên càng ngày càng tăng ngờ vực là vợ mình có liên hệ với Gatsby. Ở một bửa ăn trưa tại nhà Buchanan, Gatsby trố mắt nhìn Daisy một cách cuồng si không che dấu, khiến Tom nhận thức là Gatsby yêu vợ mình. Dù rằng cũng ngọai tình, ông ta rất xúc động về chuyện vợ không chung thủy. Ông bó buộc nhóm lái xe về lại thành phố New York, nơi đây ông đối chất cùng Gatsby ở một phòng lớn khách sạn Plaza Hotel. Tom khẳng định là Tom và Daisy có một lịch sữ Gatsby không bao giờ hiểu nổi và ông tuyên bố với vợ rằng Gatsby là một tội đồ, tài sản do buôn lậu rựợu và các họat động bất hợp pháp khác tạo nên. Daisy nhận thức là bà phải trung thành với Tom và Tom khinh bỉ gửi vợ trở về East Egg cùng Gatsby, cố chứng minh rằng Gatsby không thể làm ông đau khổ.
Tuy nhiên, khi Nick, Jordan và Tom lái xe về thung lũng tro, họ khám phá ra là xe Gatsby đụng chết Myrtle, người yêu của Tom. Họ mau lẹ trở lại Long Island, nơi Nick biết được là chính Daisy lái xe khi tai nạn xảy ra , nhưng Gatsby cố ý lảnh thay trách nhiệm. Ngày hôm sau, Tom nói với George, chồng Myrtle là chính Gatsby lái xe. George kết luận người lái xe giết chết Myrtle chắc chắn là người tình của Myrtle, theo dấu Gatsby đến dinh thự Gatsby bắn chết Gastby, rồi tự sát. Nick dàn cảnh, chỉ làm một đám ma nhỏ cho Gatsby, chấm dứt liên hệ với Jordan và trở lại Trung Tây –Midwest, hầu tránh xa nổi ghê tởm ông cảm giác với những kẻ xung quanh đời sống Gatsby, mục nát đạo lý và sự trống rỗng của kẻ giàu sang vùng Bờ Biển Đông, Hoa Kỳ.
Bàn luận về các đề tài truyện
Theo nhà hàn lâm Sarah Churwell, sách Công tử- Đảo Dài- The Great Gatsby là một chuyện kể tính chất cảnh cáo một trụt dốc suy đồi của Giấc mộng ( Mơ ước, Mơ Tưởng ) Hoa Kỳ - American dream. Chuyện đề cập nguyện vọng con người, một tái hồi lần nữa của chánh trị xã hội và tính cách hung bạo của nó ; mà đồng thời cũng là một sự phản bội của các lý tưởng cho chính mình và cho kẻ khác. Sử dụng những yếu tố của mĩa mai và của chấm dứt đầy bi kịch tính, sách cũng đào sâu vào các đề tài quá lố của kẻ giàu sang cũng như thái độ liều lĩnh , không nghĩ tới hậu quả của kẻ trẻ tuổi.
Nhà báo Nick Gillespie, nhìn thấy ở The Great Gasby câu chuyện “ về đổ vỡ khác biệt giai cấp, đối diện một nền kinh tế cận đại không phải trên phương diện thân thế hay địa vị thừa hưởng mà trên sáng kiến và trên khả năng thõa mãn những yêu cầu tiêu thụ luôn luôn đổi thay.” Cách giải thích này khẳng định là The Great Gatsby chụp bắt kinh nghiệm Mỹ, vì đây là một câu chuyện về đổi thay và cho những ai kháng cự lại đổi thay. Dù rằng đổi thay đến dưới dạng một đợt sóng mới dân di cư ( dân miền Nam Âu Châu vào đầu thế kỷ thứ 20, dân Mỹ La tinh ngày nay ) những kẻ mới giàu sang hay những dân thiểu số thành công, dân Hoa Kỳ từ Thế kỷ thứ 20 đến ngày nay chất đầy kinh nghiệm về đổi thay hoàn cảnh kinh tế và xã hội. Như Gillespie nói : “ trong khi các từ đặc thù cho phương trình luôn luôn đổi thay , thật là dễ dàng nhìn thấy các vang dội của trận chiến căn bản giữa các nguồn quyền lực đã thiết lập của kinh tế và văn hóa và những kẻ mới phất, hầu như trên mọi ảnh hưởng của xã hội Hoa Kỳ.” Vì chưng khái niệm này đặc biệt Mỹ, và có thể nhìn thấy suốt lịch sữ Hoa Kỳ , độc giả đủ khả năng xác lập liên hệ tới The Great Gatsby ( đã giúp cho sách truyện này phổ cập bền lâu) .
Đón nhận truyện
Sách The Great Gatsby do Charles Scribner’s Sons xuất bản ngày 10 tháng 4 năm 1925. Fitzgerald nuôi hy vọng là sách thành công thương mãi lớn, có thể bán ra ngay đến 75 000 cuốn. Nhưng đến tháng 10 năm 1025 chỉ bán chưa được 20 000 cuốn. Dù vậy Scribner vẫn tiếp tục in thêm, kéo dài ấn bản nguyên thủy đến năm 1946, lúc đó đã in sách ra ba dạng mới , cho nên không cần ấn bản nguyên thủy nữa. Fitzgerald nhận được thơ khen của các nhà văn đồng thời như T.S. Eliot, Edith Wharton, và Willa Carter, nhưng đây chỉ là những ý kiến riêng . Trong khi Fitzgerald nóng lòng mong đợi các nhà duyệt sách và các độc giả nhìn nhân công khai giá trị cuốn truyện.
Thật tế, The Great Gatsby chỉ được duyệt xét ngang ngữa, khen chê, của các nhà bình luận văn chương đương thời. Duyệt xét tích cực dạt dào nhất là của Edwin Clark ở The New York Times , cho rằng “đây là một sách kỳ dị, nói lên một câu chuyện thần bí và rất lôi cuốn ngày nay.” Cũng như của Lillian C. Ford báo The Los Angeles Times và nhà bình luận báo The New York Post. Ngược lại báo The New York Heralt Tribune lại cho truyện là không sâu sắc gì, xem The Great Gatsby như là một hiện tượng phù du tuy có vài nét đẹp nho nhỏ về quan sát đương thời ai cũng có thể hình dung được, nhưng quá nhẹ nhàng, quá tinh tế, quá bén nhọn … tóm lại là một bánh bột đường mùi chanh – lemon meringue ( lemon theo tíếng lóng Mỹ là một đồ vô dụng, đồ bỏ đi ) … Cho đến năm 1940, Fitzgerald chết nghèo nàn sau ba cơn đứng tim, tin rằng công trình ông viết đã bị quên lãng. Vì chỉ có 25000 cuốn bán ra khi ông mất. Năm 1942, The Great Gatsby đựợc in lại 150 000 cuốn, phân phối mọi nơi cho các binh lính Mỹ tham chiến Thế Chiến thứ Hai. Sách đã tỏ rất được ưa chuộng “không kém hình các cô gái đẹp treo tường – pinup girls”. Đến năm 1960 sau đó, mỗi năm sách bán ra 50 000 cuốn. Nhà biên tập viên Arthur Mizener nhật báo The New York Times, tuyên bố là sách truyện này là :” một sách truyện ảo tưởng Hoa Kỳ cổ điển của thế kỷ thứ 20”. Năm 2013, đã bán ra 185 000 cuốn, chỉ riêng theo đường dây trực tuyến – online. Vài năm trước, bán mỗi năm 500 000 cuốn. Tính đến ngày nay, trên thế giới đã bán ra 25 triệu cuốn The Great Gatsby. Sau thế chiến, sách đã được đem dạy ở cấp Trung học Mỹ qua nhiều thập niên, và luôn luôn được xem là một trong những công trình văn chương Mỹ to lớn nhất.
Phim xi nê thích nghi
Đáng ghi ra :
- Phim năm 1926 The Great Gatsby của Herbert Brenon , một phim câm thích nghi diễn kịch sân khấu , các tài tử ngôi sao là Warner Baxter, Lois Wilson và William Powell. Đây là một thí dụ của một lọai phim thất bại, duyệt xét gợi ý rằng phim này có thể là một thích nghi- adaptation trung thành nhất cho chuyện kể, nhưng một đọan trích quảng cáo trước- trailer được biết là còn giữ lại ở Viện Lưu trữ Quốc Gia Hoa Kỳ
- Phim The Great Gastby năm 1949 của Elliot Nugent. Các tài tử ngôi sao là Alan Ladd, Betty Field và Shelly Winter. Vì lý do giữ bản quyền, phim không được phổ biến rộng rải
- Phim nổi tiếng nhất là The Great Gastby năm 1974 của Jack Clayton . Các ngôi sao tài tử là Sam Waterson đóng vai Nick Carraway , Mia Farrow trong vai Daisy Buchanan và Robert Redford ở vai Gatsby với một kịch bản – script của Francis Ford Coppola
- Phim The Gtreat Gatsby năm 2000, của Robert Markowitz, một phim làm chiếu màn ảnh Ti Vi, gồm các ngôi sao tài tử là Toby Stephens, Paul Rudd và Mira Sorvino.
- Năm 2002, một thích nghi lỏng lẻo kiểu nhảy múa hoan hô - hip hop của phim The Hamptons đạo diễn là Christopher Scott Cherot .
- Năm 2013 là phim The Great Gatsby của Baz Luhrmann , giải tỏa ngày 10 tháng 5 năm 2013. Các ngôi sao tài tử là Leonardo DiCaprio, Carey Mulligan, Tobey Maguire, Amitabh Bachhan .
Duyệt xét phim của nhà bình luận Kenneth Turan
Turan , ngày 9 tháng 5 năm 2013, ở nhật báo The Los Angeles Times cho rằng kiểu cách lộng lẫy của giám đốc Baz Luhmann đã làm chết ngạt bản chất truyện The Great Gatsby : quá lố nên không thành công và phim “ Gatsby” vô vị dù là 3- D. Nhà đạo diễn phim “ Gatsby “ nhậu nhẹt ầm ỉ này , khoe khoang cặp tài tử lôi cuốn kỳ diệu Leonardo DiCaprio và Carey Mulligan như thể là những kẻ dẫn đầu lãng mạn, dạng 3-D là hình thể , một đường ghi âm- soundtrack đầy rẫy những thành công to lớn, một Thời đại Jazz và một chủ đề Giấc Mộng Hoa Kỳ trở nên chua lè, vẫn còn vang rền ngày nay. Điều gì đã phạm sai lầm ? Theo Turan, trừ vài ngọai lệ, nhiều điều sai lầm lắm !
Dù rằng truyện đã được viết ra rất thú vị tuyệt diệu và thường được xem là một sách truyện vĩ đại của Hoa Kỳ, thực tế thì “ Gatsby” của Fitzgerald là một cây sậy mỏng mảnh hơn, một thảm kịch âm điệu buồn buồn. Điều còn phải tranh cải ở dịch bản Luhrmann là trong khi kịch bản phim ông viết chung với cọng sự viên Graig Pearce, đã khó nhọc cố đi song song cùng câu chuyện tình yêu lạc sao của Jay Gatsby đối với Daisy Buchanan: quan điểm phim ông làm ngột ngạt không còn phục hồi được nữa bất cứ một điều thích thú kịch tính nào, chuyện kể có cơ tạo dựng nên.
Giám đốc đạo diễn đã kiên định tuyên bố niềm mê say đối với chuyện kể, nhưng phim ông làm ra, lại đóng vai trò một dung thứ , rối lọan trình bày phong cách cá nhân điên lọan của ông hơn. Một nhà làm phim càng ngày càng sùng bái phi lý quá độ và một thứ tôn giáo của tính chất nhân tạo. Lurhmann và nhóm ông ( “ Moulin Rouge” , “ Romeo + Juliet” ) xếp chồng trên màn diễn và lóe sáng mãi, cho đến khi chúng ta phải thở hổn hển , hít không khí cho đở nghẹt. Mọi sự đều lộn xộn đến nổi sự kiện là đường ghi âm nhét đầy những bài hát sai niên đại, với các nhà chơi nhạc thế kỷ thứ 21 gần như đăng ký thể thức Jazz- Z và Lana Del Rey.
Một vấn đề song song, tuồng như phim cần có, là sự điều khiển của Luhrmann đã nện dùi cui, làm mất hết mọi bản chất thiên nhiên mọi ngôi sao màn bạc, ngay đến cả một tài tử nảy sinh tự nhiên chính cống là Mulligan, hướng về cách đọc theo các đường thổi phồng gía trị các đặc điểm và tính cầu kỳ .
Cách dùng 3-D, bất thường cho một bi kịch thẳng thừng, góp phần vào khó khăn này. Nó họat động tốt ở quang cảnh và tòan cảnh các đường phố New York- tỉ như cái nhìn danh tiếng truyện sách về phố Manhattan, thóang hiện từ Cầu Queenborough Bridge ( “ Thành phố nhìn lần đầu tiên với hứa hẹn hoang dã , cũng lần đầu tiên về tất cả bí ẩn và vẽ đẹp trên thế giới” ) , nhưng lại làm cho các tài tử trông giống như các người giả tiệm may hơn là người thiệt. Nếu ai đó tin rằng mánh khóe này là một thực thể mới mẽ, khuôn sáo này là phương cách tiến tới gần sự thực và sẽ thấy đây là một tinh thần bà con họ hàng.
Ngọai trừ ngôi sao Ấn Độ Amitah Bachchan, diễn viên trình diễn giỏi trong vai trò kẻ đánh bạc Do Thái Meyer Wolshheim, một tài tử sống sót trong cuộc tấn công dữ dội vào giả dối, đạo đức giả, mâu thuẩn ở con người được xem là quán quân cho lừa bịp, lường gạt: Jay Gatsby. Giới thiệu mĩm cười một cách bịp bợm nhất có thể tưởng tượng ra, một cái nhìn Fitzgerald mô tả như thể “ một trong những mĩm cười hiếm có phẩm chất làm yên lòng trong nó” . DiCaprio thành công nhờ biểu dương tất cả sức lôi cuốn kỳ diệu tài nghệ xi nê của mình, để trở thành nhân vật thú vị duy nhất trong phim của Luhrmann.
Ăn diện hòan hảo nhưng khiêm tốn không chối cải được của một tỷ phú, gọi mọi người là “ công tử bột già – old sport” nhiều lần hơn là cần thiết và có lẽ chỉ sống để tổ chức những buổi tiệc tùng phức tạp trên Hạ giới Thiên Đường này, Gatsby trong tay DiCaprio, làm nhớ đến vai tươi trẽ và đầy năng lực Charles Foster Kane của nhà làm xi nê Orson Welles.
Không phải chỉ mình thính giả thích Gatsby mà chính luôn cả Nick Carraway, người kể lại câu chuyện này ( Tobey Maguire đóng vai này không mấy thuyết phục ai ). Đúng là một chán ngấy của kịch bản phim lúc chúng ta đã gặp Carraway ở một viện điều dưỡng năm 1929, vài ngay sau khi thị trường cổ đông sụp đổ và 7 năm sau câu chuyện chánh trong sách, tuồng như là trụy lạc không thuyết phục được ai cả, Carraway đang cố tâm phục hồi lại sau khi nghiện rượu bệnh họan và bác sĩ khuyến khích Carraway viết truyện, chúng ta thấy mở ra ở đọan nhắc lại sự việc đã qua.
Tốt nghiệp đai học Yale vì nhiều quen biết hơn là hiểu biết học vấn, Carraway đến New York năm 1922 để họat động ở thị trường bông phiếu quốc trái và cuối cùng nhờ may mắn sống ở một túp nhà nhỏ giản dị, kế bên dinh thự to lớn Nam tước của Gatsby ở thị trấn ảo tưởng Trứng Tây -West Egg, trong khu vườn rào kỷ một kẻ giàu sang mới phất tại Đảo Dài – Long Island.
Xuyên qua ngay nước biển là vùng Trứng Đông - East Egg, nơi bà em con cô cậu Daisy Buchanan ( Mulligan ) sinh sống. Bà là vợ của một kẻ giàu sụ Tom Buchanan ( Joel Edgeton ), nhưng Daisy lại dùng gần như hết ngày giờ để chơi gù ( gôn ) với một tay nhà nghề chơi banh gôn Jordan Baker ( Elisabeth Debicki ). Vì rằng chồng Daisy là một kẻ ngọai tình xê ri - chuổi dãy có hành vi bẩn thỉu với các đàn bà không trang nhã như Myrtle Wilson ( Isla Fisher ), vợ chủ nhân thiểu nảo một gara là George Wilson ( Jason Clarke, đã đóng một vai trong phim “ Zero Dark Thirty ). Ràng buộc máu mũ đã biến Carraway thành một người thăm viếng thường xuyên Trứng Đông, nhưng một lọai quan hệ họ hàng đã giúp Carraway lang thang suốt ngày cùng Gatsby nữa. Rồi cuối cùng là có điều gì đó trong quá khứ giữa Gastby và Daisy, một quá khứ Gatsby rất mong muốn tái tạo ở thời gian ngay trước mắt.
Một khi hòai vọng này và tình yêu chàng trai đối với Daisy tiến vào hình ảnh, “The Great Gatsby” trấn tỉnh lại nhiều như ông có thể làm được và những màn cảnh như khi Gatsby phô bày một thác lũ thật sự các áo sơ mi cụt tay cho Daisy thích thú, giúp chúng ta bắt chụp một thoáng hiện của điều chuyện kể, đã khêu gợi óc tò mò nhiều người.
Thế nhưng các cố gắng của phim, hầu tìm một cảm giác cân bằng song song những cố gắng các vai chánh để hòan tất một cái gì rắn chắc cho Daisy thì mọi việc đều tỏ ra quá bé nhỏ và quá chậm rồi !
( Irvine , Nam Ca Li , ngày 26 tháng 5 năm 2013 )
