Thú thật với các bạn, khi viếng chùa Shwedagon tại Yangon, biễu tượng của Myanmar, tôi choáng ngợp vì vẻ đồ sộ của ngôi tháp chính, về sự lộng lẫy của rừng zedi rực rỡ bao quanh; dù biết công trình này xưa cổ; nhưng cái vẻ mới mẻ, do được dát vàng, được bảo quản hàng năm, khiến Shwedagon lúc nào cũng rực rở, dù cho 100 hay 1.000 năm nữa. Với tôi, Shwedagon là 1 kỳ quan, 1 tuyệt phẩm kiến trúc tôn giáo, xứng đáng là biễu tượng của Myanmar.
Như đã nói, “thánh địa” Indein đã có từ thời Vua A dục, vào khoảng thế kỷ thứ 3 trước công nguyên, nghĩa là 2300 năm trước! Nhiều thế kỷ sau, các Vua Narapatisithu và Anawrahta, thuộc Vương triều đế chế Bagan bắt đầu cho xây dựng các đền tháp tại khu vực này. Một số tài liệu nói rằng các stupa bắt đầu được xây dựng từ thế kỷ thứ 8, thứ 10; nhưng đa phần là từ thế kỷ thứ 14 đến thế kỷ thứ 18, tổng cộng là 1.094 cái. 



1094 stupa tại “phế tích Indein”.


Với tôi, các con số trên chỉ có tính cách tượng trưng, số lượng thì hoàn toàn có thể thay đổi bởi những tháp mới xây cất thêm, còn mốc thời gian chỉ nhằm xác định chúng đã hiện diện lâu rồi trong quá khứ, khoảng cách 1 vài trăm năm chỉ có giá trị tham khảo cho các công trình nghiên cứu, nét dãi dầu mưa nắng hiện diện trên hàng ngàn ngọn tháp giữa chốn hoang sơ, mới là cái đẹp tiềm ẩn làm nên giá trị thực sự của “Thánh địa Indein”.





Đành rằng, 1.000 năm chỉ thoáng qua như 1 sát-na “ngắn ngủi”, nhưng có mấy nơi trên trái đất này còn tồn tại những công trình mà màu thời gian đã “khắc” thật đẹp những nét chạm trỗ thâm trầm lên thân tháp, như Indein?
Ngày nay, với rất nhiều phương pháp và kỹ thuật hiện đại, dường như người ta có thể bảo tồn các phế tích không bị hư thêm, vẫn giữ nguyên tình trạng bị hũy hoại sau thời gian dài trong quá khứ. Vì xét cho cùng, thời gian cũng là yếu tố góp phần làm tăng thêm giá trị của một tác phẩm, ở đây tác phẩm ấy là một quần thể kiến trúc Phật giáo, theo tôi là đẹp đến không ngờ.



Đẹp lạ lùng phế tích Indein.


Theo tôi, 1 số tháp có niên đại tương đương với vài tháp Chàm của ta, gạch xây cũng giống; mà số lượng thì quả là quá ...xá nhiều! Ví dụ như một hôm đẹp trời nào đó, các nhà khảo cổ Việt Nam phát hiện được 1 quần thể stupa chừng 20 cái thôi, đâu đó trong rừng sâu Nam Cát Tiên, chẳng hạn, thì ...ô hô ta ...sướng biết chừng nào. Về phương diện bảo quản ta đã làm khá tốt.





Rồi đây, nếu tất cả các tháp được làm mới, thì cần gì ta phải đến Indein, chỉ tới Shwedagon chiêm ngưỡng là đủ ? Thoáng nghĩ đến điều đó, tôi cùng bà xã và mấy người bạn vội vàng trở lại chỗ cũ, ghi cho được những hình ảnh của mình lên di tích ngàn năm, để lở…nếu không may tất cả sẽ trở nên…rực rỡ sắc màu!















Nếu một mai các zedi không còn đổ nát, thì Sư Th. và tôi sẽ rất…buồn khi xem lại ảnh này!





...nhưng thật buồn cho các zedi.


Các thông tin này, tôi chỉ dựa trên ảnh chụp hiện trường, hoàn toàn chưa trực tiếp hỏi ai,...nên mong rằng ai biết rõ hơn hoặc có thông tin gì khác về phế tích này, xin góp ý giùm, cảm ơn!