.
  Khánh Hòa- Cam Ranh
 
19/10/2014


Tỉnh Khánh Hoà đô thị - dịch vụ hóa lớn nhất miền Trung, có Nha Trang bải biển lớn và trang bị tân tiến, có quân cảng Cam Ranh  bảo vệ Biển Đông  và Quần đảo Trường Sa nước nhà, có công nghệ đóng tàu bè, có sản phẩm nổi tiếng ngàn xưa : gỗ Trầm hương, yến sào, tôm hùm

 

G S Tôn Thất Trình




Tiếng đn Bình Đnh tt nhà,

Phú Yên tt rung, Khánh Hòa tt trâu

…  Cp Khánh Hoà,  Ma Bình Thun…

( Li xưa  cho biết rng núi, đi c dãy Trường Sơn Khánh Hòa) 

Thơm Vn Gi  (Ninh) thơm đà quá ngt

Mía Phú Ân cái đt cũng ngon

Hi người chưa v chưa con

V đây chung gánh nước non vi mình

Qun bao lên thác xung ghnh

Mía ngon, thơm ngt đượm tình quê hương.

( thơ t đng bng Ninh Hòa, ngó lên Núi Vng Phu, ngó xung Vnh Văn Phong )

Vt li Ninh Hòa, tôm hùm Bình Ba, Nai khô Diên Khánh…

( Ba th sn đc thù thi xưa, Ninh Hòa phía Nam Vnh Văn Phong phía Bc Khánh Hòa,  Đo Bình Ba  chn gia đường vào Vnh Cam Ranh phía Nam Khánh Hòa  và  Diên Khánh, phía Tây Vnh Nha Trang ).

                                     V trí , din tích , dân s

        Khánh Hòa là mt tnh min Trung Vit Nam, vùng đt t Đèo C,  vnh Vũng Rô phía Nam  mũi Đi Lãnh  đến Vnh Cam Ranh, phía Bc Núi Chúa và mũi Đá Vách thuc tnh Ninh Thun – Phan Rang. Ta đ  đa lý tnh là Kinh tuyến Đông 108040’33” – 109027’55”  và Vĩ tuyến  Bc 11042’50’’ – 12052’15” . B bin tnh nhà tri dài t xã Đi Lãnh  đến cui Vnh Cam Ranh  dài 385 km, đc đim có rt nhiu ca lch nh , đm phá , ca sông ln  và hàng trăm đo hay tiu đo. Tnh qun tr nhng vùng lnh hi Bin Đông rng ln nước nhà, t như các đo Trường Sa –Spratly Islands  mà phn ln đã b Trung Quc cưởng chiếm.  B bin hình răng cưa, cha nhiu vnh, đc bit 4 vnh- bay là Văn Phong, Nha Phú , Nha Trang  hay Cù Huân  và Cam Ranh.  Vnh Cam Ranh rng khong 200 km2 ( 20 000 ha )  có mt rng núi  vây quanh, được xem  là mt trong  3 Cng bin thiên nhiên tt nht thế gii.  Vnh Cam Ranh trên phương din chiến lược quc tế  tht là quan trng, cho nên  theo dòng lch s nước nhà đã có nhiu  cường quc s dng làm  căn c hi quân. Mũi Hòn Đôi , thuc bán đo Hòn Gm- Đm Môn  huyn Vn Ninh là phn đt  xa nht đt lin – lc đi phía Đông  Vit Nam.

     Tng din tích Khánh Hòa là 5 197 km2( 2 014.5 dm Anh vuông ). Nh hơn  tnh Bình Thun - Phan Thiết ( 7791 km2 ) nhưng ln hơn Ninh Thun - Phan Rang ( 3427 km2). Dân s năm 2007 là  1147 000 người. Năm 2009,  tăng lên đến 1 156 903 người, chng 10 000 người trong 2 năm. Như vy cui năm 2013, có l đã gn 1 180 000 người. Đa s là tc dân Kinh. Th đến là  tc dân Raglai ( thuc mt trong 5 nhóm H Ngôn ng Nam Đo là Gia Lai, Ê Đê, Chăm , Raglai và Chu Ru, Mc Đăng ước lượng năm 2000 có chng  61 000 người,  ch yếu 3 tnh cũ là Phú Khánh, Đng Nai, Thun Hi) người Hoa,  mt ít người Cơ Ho, biên gii Khánh Hòa –Lâm Đng và  nhiu  hơn Nam Di Linh – Lâm Đng và min núi Phan Thiết, thuc  H Ngôn ng Môn- Khmer .

                                   Theo dòng lch s 

           Năm 1458, Trà Duyt giết vua Chiêm Thành là Maha Quí Do, t lp, triu cng nhà Minh, nhưng không cng vua Lê. Năm 1460,  Duyt nhường ngôi cho em là Trà Tòan ( 1460- 1471)  được vua Minh phong vương và tiếp tc sang cng nhà Minh. Trà Tòan gp khó khăn vi vua Lê, nước Đi Vit. Lúc by gi vua Lê Thánh Tông mi lên ngôi, mun khôi phc li đt đai nhà Trn đã ln được Chiêm Thành.  Khi vua Minh Hiến Tông lên ngôi năm 1465, Trà Tòan sai s sang Tàu nói là An Nam ( Đi Vit ) xâm lăng, nhưng không được nhà Minh giúp. Nên năm 1467, Trà Tòan sang triu cng vua Lê Thánh Tông, nhưng b buc phi cng thêm. Trà Tòan không chu, nghĩ rng  phi dùng quân s mi gi được đc lp  và năm 1469, sai quân đánh Hóa Châu.  Năm đu Hng Đc 1470, 10 vn quân Chiêm thy -b, voi- nga đánh chiếm Hóa Châu.  Được kinh lược s Thun Hóa Phm văn Hin phi báo, vua Lê Thành Tông quyết đnh thân chinh. Tháng giêng năm Hng Đc th hai 1471, v bn đ sông núi nước Chiêm Thành và làm bài “ Bình Chiêm sách” dch sang quc ng, nêu lên 10 l chc thng và ba điu nên s.  Tháng 2 năm 1471, đánh tan v quân Chiêm do em Trà Tòan ch huy Sa Kỳ ( Tam Kỳ ? ),  khiến quân Chiêm phi chy v Trà Bàn ( Bình Đnh ). Ngày mng mt tháng 3, quân vua Lê phá ca Đông chiếm Trà Bàn, chém đu hơn 4 vn quân Chiêm, bt Trà Toàn và hơn 3 vn người.  Ri vua Lê Thánh Tông chia đt còn li chưa chiếm ca Chiêm Thành ra 3 nước: Chiêm Thành, Nam Bàn và Hoa Anh  cho Chiêm Thành yếu thế đi.

           Tương truyn vua Lê Thánh Tông sai đc đá, xây dng mt bia đnh cao nht biên gii hai tnh Phú Yên Khánh Hòa ngày nay, đ làm đa gii ca đt Đi Vit và đt Chiêm Thành. Núi này sau gi là núi Thch Bi. Tuy nhiên uy quyn Đi Vit ch mi đến  ph Hòai Nhơn ( tnh Bình Đnh), chưa vào đến núi Thch Bi; đt đai bên kia núi Cù Mông chưa thuc bn đ nước ta. Năm 1653, nhân vua Chiêm Thành xâm ln Phú Yên,  Chúa Hin  Dũng qun công Nguyn Phước Tn  ( 1648- 1687 )  sai quân đánh ly Phan Rang. Vua Chiêm là Bà Tm qui hàng, nhượng đt đai t phía Đông sông Phan Rang đến Phú Yên cho Chúa Nguyn. Chúa Hin chp thun  lp ra dinh Thái Khương ( Khang )  gm hai ph là Thái Khương , sau đi thành Bình Khương tc Ninh Hòa ngày nay và Diên Ninh tc Diên Khánh ngày nay.  Ph Thái Khương chia ra làm 2 huyn  là Qung Phước và Tân An. Ph Diên Ninh chia ra làm 3 huyn là Phước Đin, Vĩnh Xương và Hoa Châu. Như vy có th nói là Khánh Hòa thành hình năm 1653. Năm  1692, thi Chúa Minh Nguyn Phước Chu ( 1691- 1725 ) nhân  vua Chiêm Thành là Bà Tranh  cướp giết biên gii, chúa Minh sai tướng  đi đánh bt được  Bà Tranh, đi nước Chiêm Thành còn li thành trn Thun Thành, ri li đi  làm ph Bình Thun năm 1697,  cũng đ vua Chiêm cũ cai tr, nhưng li  bt ăn mc  theo Vit.  Chiếm hết đt Chiêm Thành, Chúa Minh  nghĩ đến  kinh dinh đt Thy Chân Lp, các chúa trước đã gây nh hưởng.

            Năm 1832 dưới thi vua Minh Mng, vùng đt Thái Khương và Diên Ninh được đi thành tnh Khánh Hòa  và chia ra làm 2 ph , 4 huyn : ph Diên Khánh  gm hai huyn Phước Đin và Vĩnh Xương  và ph Ninh Hòa gm hai huyn Qung Phước và  huyn Tân Đnh. Thi Pháp thuc, tnh l Khánh Hòa,trước Thành- Citadel  Diên Khánh,  được di v th trn Nha Trang năm 1945. Sau tháng tư năm 1975, chế đ Cng Sn nhp hai tnh Phú Yên và Khánh Hòa thành tnh Phú Khánh  ngày 29 tháng 10 năm 1975.  Năm 1977, Nha Trang nâng cp  thành thành ph, đô th, th xã cp III- city, tnh qun lý. Năm 1982, Quc Hi quyết đnh nhp Trường Sa vào tnh Phú Khánh. Ngày 30 tháng 6 năm 1989,  Quc Hi li tái lp  hai tnh Phú Yên và Khánh Hòa như  thi Cng Hòa Min Nam.

        Ngày nay, Khánh Hòa  gm 2  th xã là thành ph Nha Trang th xã tnh l và th xã Cam Ranh, 1 th trn ( town ) là Ninh Hòa  và 6 huyn là : Cam Lâm, Diên Khánh , Khánh Sơn , Khánh Vĩnh, Trường Sa ( Spratly Islands ) và Vn Ninh. Nhc li t Thành Ph -TP  ( xếp lai năm 1999 ) thường dùng  cho Đô th cp I  trc thuc Trung  Uơng ( như Hà Ni , Sài Gòn – TP HM, Hi Phòng, Đà Nng, Cn Thơ), Đô th cp II do Trung Ương qun lý, Đô th cp III thường do tnh qun lý ( th xã tnh l ), Đô Th Cp IV thường là th trn huyn l.

          Đa hình

       Đc đim ca đa hình phn ln là núi đi ca dãy Trường Sơn dài 100km  chy t  Thanh Hóa đến Phan Thiết. Sườn Đông  đ v Vit Nam cheo leo dc đá và sườn  Tây đ v sông Mê Kông , đ dc thoai thoi hơn. Khánh Hoà,  nhánh núi ln nh  đ  ra bin Đông  to nên Đèo C  biên gii hai tnh Phú Yên Và Khánh Hòa, đèo C Mã, đèo Rù Rì gn Nha Trang và đèo R Tượng phía Nam Ninh Hòa. Nhưng  tt đp nht là to ra nhng vùng b bin “răng cưa” các vnh ni tiếng là các vnh Vũng Rô ( Phú Yên  ?)  Văn Phong, Nha Trang, Nha Phú, Cam Ranh  và các bi bin rt đp như bi bin Đi Lnh, bi bin Nha Trang, bi bin Cam Ranh … cùng  vô s hi đo ln nh  và nhng bán đo  phía đông nht nước nhà như Mũi Đèo C ( tiếng Pháp là Cap Varella ) bán đo Hòn Gm, Mũi Đôi, Mũi Gành, Mũi Bàn Than, Mũi Hòn Thi  và các đo ln như Hòn Ln Vnh Văn Phong, Hòn Tre Vnh Nha Trang, đo Bình Ba Vnh Cam Ranh;  các tiu đo như Hòn Đ, Hòn Chà Là, Hòn Dung, Hòn Mun, Hòn Miu, Hòn Tm, Hòn Ni, Hòn Ngai…Các núi cao  tnh Khánh Hòa nm v phía Tây  Bc như núi Hòn Cho 1564 m, Hòn Vng Phu (  Núi Chư Hmu nay thuc Đc Lc ? nhưng thi Cng Hòa li thuc Khánh Hòa )  2051 m,  núi Hòn Giao 2010 (  gn núi Bi Đúp trên ngun Đa Nhim, Đà Lt – Lâm Đng  cao 2287m ). Các núi nm gia tnh nhà thường cao hơn 100m như núi Hòn Bà  1356m,  núi Segai 1128m, nhưng núi  phía Đông tnh  gn các vnh hơn, thường thp hơn : núi Hòn Ho  819m , núi Cu Hinh  972m, núi Hòn Rng  729 m.  Khánh Hòa ch có 2 đng bng chánh là  đng bng Ninh Hòa, din tích 10 000 ha ( 100km2 ) và đng bng Nha Trang, din tích 13500 ha ( 135km2). Các đng bng khác đu rt nh bé. V mt khí hu thì  t Đèo C, biên gii hai tnh Phú Yên và Khánh Hòa đến Phan Thiết chúng ta đã có mt khí hu khô khan hơn và mt sinh thái  khác hn, không my kém Đèo Ngang đã phân chia khí hu và sinh thái  phía Bc và phía Nam  đèo này. Khí hu Nha Trang là khí hu nhit đi  đng  c - savanna climate . Mùa khô kéo dài  t tháng giêng đến tháng 8 và mùa mưa  tương đi ngn hơn  t tháng chín đến tháp chp,  trung bình  nhn 1029 mm mưa  trong tng lượng mưa trung bình hàng năm là 1361 mm. Nhit đ cao nht Nha Trang trung bình vào tháng 6 là 33.3 đ C và nhit đ thp nht trung bình là vào các tháng giêng và tháng hai, khang 20 ,6 đ C. Tưởng cũng nên nhc qua đến giai thoi Hòn Vng Phu Khánh Hòa- Đc Lc tên thi Pháp thuc là Hòn Mu T - le Massif La Mère et L’ Enfant”, cao nht trong 4 hòn núi Vng Phu được biết Vit Nam, ba hòn kia là  đá Vng Phu ,núi Chánh Oai  xã Cát Chánh , huyn Phù Cát tnh Bình Đnh,  hòn Vng Phu ph Kỳ La – Đng Đăng tnh Lng Sơn và  hòn đá Vng Phu ít ai biết ti tnh Thanh Hóa. ( s tích bài thơ ca n sĩ Mai Oanh -  1960  y ht c tích Hòn Mu T, hòn Vng Phu- Bình Đnh, hòn Vng Phu Kỳ La- Lng Sơn ; anh em rut ly lm  nhau nên chng phi ra đi bit tích,  v nhà mòn mõi trông chng bng con lâu ngày hóa đá).                   

 

      Phát trin thành ph - đô th bin du lch  Nha Trang

 

 

 

Lưỡng nhn vi lô trường đáo hi,

T biên hoàng dip dc vi thu.

Trng lp đôi b lau ti bin,

Vàng bay bn phía lá gieo thu.

(câu thơ  xưa vnh sông Nha Trang còn gi là sông Ngc Hi, sông Cù hay sông Cái) 

Bãi bin Nha Trang : mn màng trng tro,

Đường trong leo lo, gió mát thanh thanh,

Đêm đêm thơ thn mt mình,

Đ sao cho khi  vướng tình nước mây.

( bài hát  xa xưa ca ngi bin Nha Trang ) 

 

          Nha Trang theo dòng lch s

           Nha Trang là tiếng th âm  ca  người Chăm hay  ngôn ng h Nam Đo ( Gia Rai , Ê Đê , Chăm , Raglai , Chu Ru )  làEaTran hay Yjatran  đc chch ra. Ea hay Yja là nước sông và Tran là lau lách. Nha Trang không phi là t «  Nhà Trng » đc chch ra. V trí Nha Trang các c ta  xưa gi là « T thy triu quy, t thú t » . Nghĩa là bn phía có nước bao bc và t thú  là hình nh tượng trưng 4 hòn núi hi t li  to ra mt  vùng khí hu hi dương tuyt diu cho thành ph : núi Cnh Long  «  Thanh long hý thy» ( rng xanh gin nước ), núi hòn Sanh Trung  Hà Ra hay «  Bch tượng quyn h » ( Voi trng cun h ), núi con Dơi hay hòn Tri Thy  hay núi Mt  hay hòn Con Rùa – hòn Hoa Sơn .Tưởng cũng nên biết là đn Sanh ( Sinh ) Trung, do Chúa Nguyn phúc Ánh lp ra núi Hà Ra,  th cúng các tướng sĩ trn vng đánh nhau vi quân Tây Sơn năm 1795, lúc  tướng Tây Sơn Phú Xuân là tng qun Trn Quang Diu gìn gi vng chi đn lũy Diên Khánh, đánh quân cu vin Nguyn Vương .  

 
 
 
 

 

      T năm 1653 đến  thế k th 19, Khánh Hòa là mt vùng đt hoang vu đy dã thú như cp Khánh Hòa,  mt thành phn ca Hà Bc, huyn Vĩnh Xương, ph ( hay tnh ) Diên Khánh.  Thành – Citadel Diên Khánh cũng  do chúa Nguyn Phước Ánh sai  Olivier de Puymanel   đc xut 4000 dân Bình Thun  xây  ct, mt tháng là xong, khang năm 1793 -94. Thành Diên Khánh  là nơi  tích tr lương tin Gia Đnh – Bình Thun ch ra  đ dùng cho quân đi nhà Nguyn Phước, Bc Pht đánh Tây Sơn, nên nhiu ln b quân Tây Sơn vây đánh.

 

 
 
 
 

        Nha Trang ta đ là 12015’ vĩ tuyến Bc và 109011’ kinh tuyến Đông. Bc gíap th trn Ninh Hòa, Nam giáp th xã Cam Ranh, Tây giáp  th trn Diên Khánh  và Đông là Bin Đông - Thái Bình Dương.  Thành ph Nha Trang  vnh Nha Trang, hai năm lin đã được Cơ quan Du lch và  Nghĩ mát -Tiêu khin quc tế  ghi danh vào mt trong 29 vnh quc tế đp nht thế gii, t tháng 7 năm 2003. Như đã nói trên, Nha Trang được vây quanh ba phía và mt  hòn đo ln phía th tư, ngay ti  bin đi dương chính gia thành ph, chn đng được  bo t mnh khi tàn phá cơ s.   

 
 
 
 

 

       Tên Nha Trang đã được ghi nhn chánh thc  t  hu bán thế k th 18  ca nhà  đa lý Đ Tòan Tp Thiên Nam T Chí L Đ Thư dui tên là Nha Trang Môn -  Nha Trang Gate. Trước đó  bn đ thế k th 17 tên gi là Giáp Ng Niên Bình Nam Đ  do Đoan Qun Công Bùi Thế Đt v ra , dưới tên là Nha Trang Hi Môn – Nha Trang Sea Gate.  Lê Quí Đôn Ph biên Tp lc ( 1776)  cũng ghi chú rt nhiu vùng liên quan đến Nha Trang  như  Đm Nha Trang, Dinh Nha Trang, Ngun Nha Trang và Đèo Nha Trang. Trong hai chc năm đu thế k th 20, Nha Trang thay đi mãnh lit.  Ngày 30 tháng 8  năm 1924, Tòan Quyn  Đông Pháp ra ngh đnh biến Nha Trang thành mt th trn -townlet , centre urbain; thiết lp  trên các làng cũ là Xương Huân, Phương Câu, Vn Thnh, Phương Sài và Phước Hi. Thi Pháp thuc ,Nha Trang đã tr thành tnh l tnh Khánh Hòa, thay cho th trn Diên Khánh. Các cơ s  cai tr thuc đa tnh  như  tòa  Công s, đn ch huy Quân đi thuc đa tnh, Bưu đin, Thương Mãi đu đt ti đây. Còn  các cơ s  hòang gia Triu đình  như dinh Tun Vũ, Án Sát, Lnh Binh thì li đt thành Diên Khánh. Ngày 7 tháng 5 năm 1937,  Tòan Quyn Đông Pháp li ra mt ngh đnh mi nâng cp  th trn Nha Trang thành th xã-town Nha Trang.  Lúc đó th xã Nha Trang gm 5 phường  ca 5 làng cũ đã k. Ngày 17 tháng giêng năm 1958, chánh ph Đ nht Cng Hòa  ra ngh đnh b tình trng th xã Nha Trang và chia Nha Trang ra thành hai đơn v xã nông thôn : Nha Trang Đông   và Nha Trang Tây thuc huyn Vĩnh Xương. Ngày 22 tháng 10 năm 1970, Đ nh Cng Hòa  ra ngh đnh tái lp th xã Nha Trang, gm Nha Trang Đông, Nha Trang Tây  và các xã nông thôn khác  như Vĩnh Hi, Vĩnh Phước, Vĩnh Trường, Vĩnh Nguyên,  Phước Hi  ( xã Vĩnh Thái ), Vĩnh Đim H  ( xã Vĩnh Hip ), Ngc Tho, Ngc Hi và Lư Cm ( xã Vĩnh Ngc ) dưới quyn qun tr ca huyn  Vĩnh Xương , cùng  chung vi  các đo Hòn Ln, Hòn Mt, Hòn Mun, Hòn Miu , Hòn Tm. Th xã Nha Trang tr thành tnh l  tnh Khánh Hòa. Th xã gm hai qun. Qun 1  gm các xã Nha Trang Đông, Vĩnh Hi, Vĩnh Phước, các làng Ngc Tho, Ngc Hi  và Lư cm  thuc Xã Vĩnh Ngc, Vĩnh Đim H  ca xã Vĩnh Hip. Qun 2 gm  Nha Trang Tây , Vĩng Trường , Vĩnh Nguyên ( k luôn c các đo Hòn Tre, Hòn Mt, Hòn Mun , Hòn Tm  ), làng Phước Hi thuc xã Vĩnh Thái. Ngh đnh ngày 5 tháng 6 năm 1971 chia Nha Trang ra làm 11 vùng đô th  và ngh đnh ngày 22 tháng 8 năm 1972  đi tên các vùng đô th  thành các phường th xã. Ngh đnh  ngày 3 tháng 9 năm 1974 nhp các đo Hòn Mt, Hòn Cu, Hòn Đn , Hòn Chóp Vung, Hòn Đ vào  phường Vĩnh Hi qun 1và Hòn Ngc tr thành phường Vĩnh Nguyên, thuc qun 2 th xã Nha Trang. Ngày 4 tháng tư năm 1975, y Ban Quân Qun Khánh Hòa chia Nha Trang ra làm 3 qun là qun 1, qun 2 và qun Vĩnh Xương.  Tháng 9 năm 1975,  hai qun 1 và 2 nhp li thành th xã Nha Trang. Ngày 30 tháng 3 năm 1977, Nha Trang tr thành th trn cp huyn  ca tnh Phú Khánh là hai tnh Phú Yên và Khánh Hòa nhp li.  Ngày 27 tháng ba năm 1978, tnh ra quyết đnh  đt xã Phước Đng  vào th xã Nha Trang. Ngày 1 tháng by năm 1989, tnh Phú Khánh chia hai  thành 2 tnh Phú Yên và Khánh Hòa.  Nha Trang tr li thành tnh l tnh Khánh Hòa. Ngày 22 tháng tư năm 1999, Th tướng công nhn th xã Nha Trang là đô th hng III , tnh qun tr.  Ngày 22 tháng tư năm 2009,  th tướng ra quyết đnh công nhn th xã Nha Trang thành đô th hng II,  nhưng  còn do tnh qun tr.  Din tích th xã Nha Trang 251 km2( 97 dm Anh vuông ). Dân s năm 2009 là 392 279 người và năm 2012 đã trên 500 000 người, d trù tăng đến  560 000 người năm 2015 và 630 000 người  năm 2025, vì t xut đô th hóa Nha Trang rt cao và  tháng 9 năm 2012  th tướng đã chp thun nhp thêm  hai xã mi phía tây là Diên An và Diên Tòan. Như vy din tích Nha Trang s tăng lên đến 265 .47 km2 ( 102.5 dm Anh vuông ).

        Tình trng Hành Chánh Nha Trang hin nay

        Nha Trang chia ra làm 27 phưòng – wards và xã , trong s này 20 là phường đô th : Vĩnh Hi, Vĩnh Phước, Vĩnh Th, Xương Huân, Vn Thng, Vn Thnh, Phương Sài, Phương Sơn, Ngc Hip, Phước Hòa, Phước Tân, Phước Tiến, Phước Hi, Lc Th, Tân Lp, Vĩnh Nguyên, Vĩnh Trường, Phước Long ( thiết lp tháng 11 năm 1998 ), Vĩnh Hòa (thiết lp tháng tư năm 2002) và 8 xã ph đô th là Vĩnh Phương, Vĩnh Trung, Vĩnh Thnh, Vĩnh Thái, Vĩnh Hip , Vĩnh Ngc, Vĩnh Lương và Phước Đng . T năm 1998, vì bước tiến đô th hóa Nha Trang mau l, rt nhiu vùng  đô th hóa được qui hach và xây ct như Hòn R, Bc Vit, Thánh Gia, Đung Đ , Nam Hòn Khô….  

        Giao Thông Nha Trang

  

(A) trên bn đ là Cam Ranh

         Khi Vnh Cam Ranh  tr thành mt căn c Hi Quân quan trng, Phi trường Nha Trang là phi trường chánh ca th xã. Trong thi Chiến Tranh Vit Nam, Không lc Hoa Kỳ và Không lc Vit Nam Cng Hòa s dng phi trường này. Nhưng khi mt phn  Vnh Cam Ranh  tr thành mt khu vc phát trin kinh tế  thì phi trường quc tế Cam Ranh  (cũng là phi trường quân s  Hoa Kỳ  thành lp Chiến Tranh Vit Nam)  tr thành mt phi trường dân s cho Nha Trang. Phi trường này  Vnh Cam Ranh, cách th xã Nha Trang 28 km và năm 2007 đã là mt trong s 4  phi trường đông khách nht nước nhà. S khách  là 683 000 người năm 2008.

     Nha Trang cũng nm bên cnh  Quc l 1A, con đường chánh ni lin Nam Bc.  Đường xe la Thng Nht cũng chy ngang qua và ngng ga Nha Trang. Cng nước sâu Văn Phong phía Bc th xã Nha Trang là  mt cng tàu trng ti 100 000 tn có th cp bến, d tr kh năng chuyên ch 100 triu tn hàng hóa mi năm, đang được mt t hp công ty Nht xây ct. Tng s đu tư  cho phc tp cng – th trn này lên đến 15 t đô la M.

     Quc l 26 ni Khánh Hòa vi  tnh Đc Lc-Tây Nguyên, t Ninh Hòa đến Khánh Dương – M’Drak ,  Krong Pach, Ban  Mê Thut. Nha Trang cách Phan Rang 105 km, cách Ban mê Thut  190km, cách Đà Lt 205 Km, cách Qui Nhơn  228km  , cách Sài Gòn – TP HCM  441 km và cách Hà Ni 1287km. Phi trường Nha Trang cách trung tâm thành ph  5km. Hàng không Air Vit Nam  mi ngày đu có chuyến bay  đi TP HCM, Hà Ni và mi tun 4 chuyến  bay đi Đà Nng.  Phi trường Cam Ranh  cách Nha Trang 35 km v phía Nam  và đu có các chuyến bay đi Hà Ni, TP HCM  và Đà Nng.  Xe búyt ni Nha Trang vi Đà Nng, TP HCM,  Huế và Pleiku. Xe búyt mi -ni   ch khách  đến Hi An, Huế và Đà Lt …  Các cng Cam Ranh  và Nha Trang  ni  Khánh Hòa vi nhiu tnh khác Vit Nam cũng như ngai quc.

           Giáo dc

       Nha Trang có nhiu đi hc :Vin đi hc  nhiu ngành Nha Trang  nguyên là  trường  Thy sn Nha Trang biến thành, trường đi hc Hi Quân, trường đi hc Không Quân, trường đi hc Sư Phm, trường  đi hc hun luyn giáo viên mu giáo, trường đi hc Du lch và Ngh Thut  rt ni tiếng Vit Nam. Ngòai các trường trung hc thành danh, nên k thêm Hi Hc Vin Nha Trang – Oceanography Institute ,  Hi Hc Vin duy nht nước nhà, Vin Pasteur Nha Trang  là mt trong nhng vin Pasteur danh tiếng Vit Nam. Vin Pasteur  Nha Trang do nhà bác hc  vi khun – bacteriologist Alexandre Yersin, dân Pháp – Thy Sĩ  thiết lp   Nha Trang. Ông « quan »  Năm – colonel  Yersin  đã sng Nha Trang 50 năm và đã khám phá ra vi khun Yersinia Pestis , lây truyn bnh dch hch. Yersin chết   Nha Trang ngày 1 tháng 3 năm 1943. Vit Nam đã đt mt tên đường k nim ông  Nha Trang, lp mt đn th gn m ông  và chuyn nhà ông thành vin Bo Tàng Yersin.  Hi Hc Vin Nha Trang  có đến hàng ngàn mu  đi sng đi dương, nơi trưng bày nhiu trình din ngan mc. Đây cũng là thư vin  đi dương ln  nht Vit Nam. Vùng bo v  đi sng bin đo Hòn Mun cũng là mt trong 4 vùng bo v thế gii IUCN  công nhn đu tiên. Nhà trưng bày b  nuôi cá – AquariumTrí Nguyên  cũng nuôi hàng trăm lòai cá đi dương hiếm có.   

         Năm 2007, quy hach mi  đô th hóa Nha Trang được chánh ph chp thun  Mc đích  là xây dng  mt thành ph  du lch cn đi, văn minh cao, phát trin bn vng, điu chnh li  cơ cu kinh tế  cho phù hp các mc tiêu  du lch và thương mãi tân tiến. Phi trường Nha Trang  s chuyn qua các công dng phát trin kinh tế, xã hi khác, ci thin h tng cơ s  k thut và tái thiết các kiến trúc mi nhưng vn c gi  kiu cách Vit Nam và dùng vt liu trong nước ( tre, mây, g lai ? ) có giá tr cao hơn.  Thành ph Nha Trang  s m rng thêm v phía Nam và Tây Nam  vi các khu nghĩ mát bin và núi  làm thành môt dây chuyn  du lch quc gia Nha Trang – Cam Ranh .  Khu vc thành th hin hu  phía Bc  s được nâng cp thành mt trung tâm giáo dc và đào tào hun luyn, công ngh, xe la và làm xanh  hóa – greening. Phía Tây s phát trin  mt khu đô th - thành th mi cho thương mãi, dch v,  có thêm chc năng hành chánh và cư trú ( gia cư ), hu gim bt áp lc  t trung tâm thành ph Nha Trang. Phát trin s  liên kết vi các nơi khác ca tnh Khánh Hòa, t như  Vùng kinh tế Văn Phong , vnh Cam Ranh  và nhng vùng kinh tế khác min Trung.

          Nhng khu Bo Tn Bo V sinh thái s được gìn gi, tô đim thêm và s dng hu hiu hơn. Như Vườn Quc Gia Núi Chúarng hơn 24 254 ha, cha 72 lòai đng vt có vú- mammals,  nơi có l có nhiu  kh- douc( ?)  chân đen nht nước, 181 lòai chim ,Công viên bo tn rng Hòn Vng Phu gia Phú Yên và Khánh Hòa rng 9000 ha cha 191 lòai cây c thc vt, 22 lòai đng vt có vú  và 55 loài chim ; đáng k ra là  các lòai chim trĩ hiếm, kh mt đ, gu tây Tng , gu Mã Lai Á , tê tê pangolin, các loài báo ( beo ) v.v… ;  Vùng Bo v Bin Hòn Mun Marine Protection Erea , thành lp năm 2001, mc đích bo v 350 lòai san hô  cng rn hiếm có ( tưởng cũng nên nhc qua Hòn Mun là  mt nơi thu hoch yến sào quan trng ) ;  Kiu mu  Qun lý Hôi Nhp  B bin- Integrated Coastal Management Model, vùng sinh thái bin  Rn Trào , rng 28 ha  b bin gn Vnh Văn Phong,  cha đến 145 lòai phiêu sinh va thc vt - phytoplanktons va đng  vt – zooplanktons, 5 lòai cây rng sác- mangroves,  82 lòai san hô , 69 lòai cá bin, 6 lòai rong bin – seagrasses  

       Kinh tế Nha Trang

            các vùng ngai ô ph cn  quanh thành ph Nha Trang  công ngh đóng tàu  đã phát trin nhiu và góp phn đáng k vào nn kinh tế Nha Trang. Thy sn và dch v  cũng quan trng cho tnh l. Khánh Hòa nói chung và Nha Trang nói riêng  góp phn ln nht vào mc thu cho ngân sách Vit Nam hàng năm.  Nuôi tôm hùm là mt ngành công ngh khá phát đt cho dân gian sinh sng ngai ô, vùng ph cn Nha Trang. Phía Nam tnh l  gn Vnh Cam Ranh, nhiu công viên  công ngh đang  xây dng  và mt phn  đã được phép đu tư.  Khi cng nước sâu vnh Văn Phong hòan tt, vùng này  s thành vùng kinh tế cường thnh th ba cho Khánh Hòa ( sau Nha Trang và Cam Ranh).

       Nha Trang thành ph du lch 

      Nhng gì đáng  thích thú v du lch bãi bin Nha Trang

       Nhưng chánh yếu phát trin Nha Trang là du lch. Nha Trang là mt trung tâm  du lch quan trng Vit Nam, nh  các bãi bin đp đ, cát sch và mn màng, nước bin trong xanh và nhit đ  êm du sut năm. Bi bin va rng va dài,  hình ging như  mt lưỡi lim  bng bc , cán Xóm Cn   và mũi chy ti Vùng Cht. Vùng gia phình ra và được sóng bin mài dũa sáng trưng.  Các khu nghĩ mát t như Vinpearl, Diamond Bay và Ana Mandara  và các công viên tiêu khin  và  nước bin  đã thiết lp thành ph Nha Trang và các đo ngòai khơi. Đường ph có th đp nht Nha Trang là   đường Trn Phú  dc theo b bin, thường mnh danh  làĐường Xa L Thái Bình Dương – Pacific Coast Highway  (  mượn tên Xa L, doc b bin t Nam lên Bc xinh đp  bang Ca Li – Hoa kỳ ? không có gì thua kém b bin  min Đông Ý có Bellagio mt lâu đài tiêu khin, ca vũ nhc, đánh bc TP Las Vegas mượn tên, hay b bin Min Tây Ý có đo Capri, có vùng Marinella  ca sĩ Tino Rossi thi Tin Chiến  1930- 40 hát các bài tình t Cha – Ông, M Bà đu  ghi chép , hc thuc lòng, đu tóc chi «  brillantine »  bóng mượt ,  vùng Riveria  - TP Genoa- Gêne  và vùng b bin Anh da tri Côte d’ Azur  Monte Carlo- Cannes- Nice Pháp ) , ca Vit Nam. Đường Trn Phú  được các hàng da , hàng ghế đá sch bóng như gương  đim tô thành mt  dãi bn Hoa  hình bán nguyt  bn mùa xanh tt. Lác đác đây đó còn vương li nhưng cây  phi laoCasuarina equisetifolia,   có l đã trên trăm tui, được xén  thành các hình lng, qu ô,  chim muông, thú .  Đi din bên đường là các toà Bit th ni bt nht là  khu nhà lu , nhưng ch vài tng khác các nhà lu 30 -40 tng hin nay các th trn min Nam, nhưng  các cng  Bit Th hình Parabôl. 

 

Đường Xa L Thái Bình Dương Nha Trang

                   Bãi bin Nha Trang, nơi bình minh  mt tri đang mc thn tiên đp đ, còn cha Câu Lc B bơi thuyn bum -  Sailing Club. Còn đêm sáng trăng  thì trước mt  là mt tm nhung  trng kết hòang bào  tri dười vòm nhà bng Bch Cm nm Kim cương. Đêm không trăng là mt tm nhung đen ri hng bo, xích bo,  hoàng bào  như cách trang trí  trong đn th n Đ vy.  Năm 1994,  mt người Úc khách ba lô dng ra Câu lc B này , nhưng nay đã tr thành  mt quán bar và khách sn ni tiếng nht Nha Trang , mt quán bar, khách sn bi bin lch s, nhit đi, đng quê và xa x - m l. Câu Lc B gm 2 vùng, mt vùng bi bin chánh  và mt sân vườn  bên trong . Đáng tiếc là sân vườn ni này trược đây b khách b rơi, dù  Câu Lc B ch có chng 30 m hướng bin. Cho nên nay Xưởng Điêu Khc Đt lin- Land Sculptor Studio được giao nhim v nâng cp  làm v trí tươi sáng, cn đi  và thi thượng đúng mt hơn. Ha kiu mi  c to ra mt cnh vườn hp dn hơn.  Khi s bng tái to cng chánh vào vườn, bít li mòn xe gn máy vào đu, buc h  phi lái xe gn máy-motorbikes ( phương tin chuyên ch đa s du khách ni đa)  dùng li ca chánh. Nhng hàng da , trng dài  hai bên đường vào t  cng chánh vào to ra mt vin cnh xa xôi,  nhìn thy  được mt h nước  trung tâm , thu hút các đôi mt khách  t cng chánh ra Bin Đông.       Trên đo Hòn Tre – Bamboo Island khá xa b bin Nha Trang  là mt khu nghĩ mát chánh – major resort do nhóm  Vinpearl Group hat đng. Xe thuyn Cáp- Vinpearl Cable Car , mt lai thuyn đáy  bng Gondola Venitia ( Venise ) Ý (nhưng treo – lifttrên Cáp )  ni lc đa đt lin vi công viên khu nghĩ mát 5 sao và công viên ch đ- theme park Đo Hòn Tre.

 

Xe thuyn Cáp- Vinpearl Cable Car

           Nha Trang là nơi ngưng gia đường đi  cuc thi đua du thuyn – yatch race, khi s  ti Hng  Kông. Nhng năm gn đây, Nha Trang đã đón mi  nhiu cuc đi chơi bin- cruises lch s 5 sao. Ngòai các cuc đua  tàu thuyn bum  - sail boat racing ( không r đua thuyn thúng đc thù min Trung tiến ti đâu ?), Nha Trang còn t chc  nhiu hat đng du lch  khác cho người thăm viếng. Nhy t đo này đến đo kia- island hopping ( thường viếng thăm 5-6  đo mt chuyến ), ln bình khí ép – scuba diving , các th thao bin  và nhiu hat đng th thao khác rt  đa dng ti Nha Trang.  Thông tin Du lch do Trung Tâm Thông tin Du lch Nha Trang ( không thuc chánh quyn ) gn ch  Ch Đm  điu khin, cung cp tài liu cho du khách. Các món ăn thích thú ngon lành Nha Trang là các món hi sn tươi  và tht heo nướng vĩ cun bánh tráng mng bt go.  Hai món cũng thu hút nhiu du khách  là món bánh canh ch cá  - noodle soup with fish paddies và bún  cá sa- rice vermicelli with jelly fish . Xúp  t  chim Nha Trang có l ngon nht nước. T chim thu th các ghnh đá vách cheo leo, ngày nay nuôi  các đo ngòai khơi và vài nơi ni thành na : đó là nhóm  t yến  -swiflet group nest, thường gi là yến hang - Aerodramus fuciphagus germani .

                Đi sng ban đêm, các l hi k c thi Hoa Hu Thế gii Nha Trang

Đêm Mơ Nha Trang

Đêm Nha Trang, nê ông xanh  ánh  trăng

Đêm Nha Trang, LED quang  quanh  xóm

Đây cm ca, người mng,  gái xưa  Cô Ta Ra

Liu thon thon đôi dáng, liu cong đôi nét mày…

Lũ chúng em ch chàng ba thế k,

Tình hi h  hoa hu vn nguyên hương…

Trên cánh nhc Gangnam chàng hãy ng,

Đàn tơ mây theo phách g trm hương…

Xin b thuyn quay hướng, xin dc nga quay đu

Hp cùng chúng em, không nàng tiên má hng nâu

Cũng nâng cánh biếc dâng tình lên khơi …

Hãy dng đây chàng say ơi…

Hãy dng đây, sương khói lnh bên ngòai.

( Phng theo bài Đêm Hoa Đăng thi tiên chiến ca thi sĩ Vũ Hoàng Chương (*))

(*) ... nhưng theo hình nh  và các s vic Nha Trang xưa nay,  thay thế hinh nh Kim Lăng Tàu c: như đèn nêông xanh ánh trăng ph cp năm 1930 ? TP Los Angeles bang Ca Li,  đèn LED ( diode  )  ( mà các nhà khoa hc Nht bn phát minh ra vưa được gii thưởng Nobel Vt lý hc 2014 ,  vì đèn diode này rt hu hiu , ít tn năng lượng,  rt r tin,  hình như nay đã dùng nhiu đường ph Đà Nng,  s thay thế đèn nóng sáng – incandescent  Hoa Kỳ vào năm 2014, Kauthara- Cô Ta Ra là tên tc dân Chăm gi Nha Trang, như Pandarunga- Păng Đa Run Ga là Phan Rang.  Nha Trang thành ph Vit Nam  chúa Hin thành lp năm 1653, nghĩa là đã 350 nay, nên “ chúng em” có th là  các cô gái  c hai tc dân Kinh –Chăm, tình hi h là tình  các hoa hu quc tế bn bin  đến Nha Trang tranh gii; vũnhc Gangnam là nhc nhy múa  thi thượng sng đng Nam Hàn, Nht Bn;  g trm hương Khánh Hòa là g thơm xut khu t ngàn xưa; nàng tiên nâu là thuc phin…).

     Đi sng ban đêm- nightlife Nha Trang khá gii hn, nhưng khu  qun du lch Bit Th  có  th   sinh hat quá na đêm. Đi sng ban đêm Bit Th  theo nhiu người, vui nhn hơn  các th trn b bin  khác là Mũi Né – Phan Thiết, Đà Nng và Vũng Tàu – Ô Cp. Sng đng nht  là vào dp Tết , nhưng có th đến tham quan bt c lúc nào, ngai tr các tháng mưa nhiu ( đc bit là tháng11 ). Rt nhiu du khách  thưởng lãm  đi tàu đò – boat ride trên sông  Cái,  sông Nha Trang.

     Nha Trang đón chào du khách  tham d L Hi Bin – Sea Festival,  t chc hai năm mt ln. Nha Trang là nơi trình din thi HoaHu Thế gii- Miss Universe 2008 Pageant ngày 14 tháng 7 năm 2008 và Hoa Hu Đa Cu( Hòan Vũ ) – Miss Earth 2010 ngày 14 tháng 12  năm  2010 và được chp  nhn t chc  Á vn Trò Th thao  Bi bin Á Châu -Asian Beach Games  năm 2016 .

         Danh lam Thng cnh Nha Trang

       Đã k ra là :

     -Vin Bo tàng Alexandre Yersin

    -Hi Hc Vin  Nha Trang

    -Vin Pasteur Nha Trang

        -B nuôi cá đc thù Trí Nguyên , còn gi là Hòn Miu, nuôi ging 40 loi cá đc bit ngoài mt s loi tôm , cua

    -Xe thuyn đáy- Gondola  cáp –  Hòn Ngc Vit -Vinepearl Cable Car.

       Nhng  nơi khác  đáng k thêm là:

   -Đi tàu du ngan  trên sông Cái, viếng thăm  các đo ngòai khơi  và thác Bà H

   -Lâu đài Bo Đi

         -Sui nước nóng Tháp Bà ( Tháp Bà Nha Trang được xây dng trên mt ngn đi vùng núi Cù Lao, đa thế cnh trí nên thơ, bn b cây ci xanh tươi, bóng mát.  Ngn tháp ln nht  hin nay th N Thn Thiên Yana, toàn thân  điêu khc bng đá xanh chm tr cc kỳ tinh xo . Ngn tháp th hai th thn Ricambhu, ngn th ba th thn Linga – Dương Vt , ngn th tư  th thn Ganeca. Hai ngn khác nay đã đ v, tương truyn là th Bà Tiu, nghĩa mu  ca Thiên Yana  và hòang t Tri. … )

    -Đm- lagoon Nha Phú

    -Dòng Hoa lan – Orchid Flower Stream

          -Đo Kh  (không r nơi đây  có nuôi   các lai  kh thân  nh  nhưng có giá tr ln  v y hc  như loi kh lông vàng mi con nng 4- 8 kg,  ti Hòn Ru  mt trong 1600 hòn đo Vnh H Long, thuc tnh Qung Ninh Vnh Bc B )

    -Bãi Sn

              -Đi  Tàu Chơi bin “Nhu, Ung  Đã Nư, Th Dàn– All you can Drink Party Boat” như kiu  “Ăn Bao Bng, Búyt phê – Buffet”  Hoa Kỳ hay vùng Đng Bng  sông Pô trng lúa Bc Ý …như   các búyt phê TP Du lch Las Vegas: búyt phê  Bacchanal,  Khách sn Lâu Đài  Ceasars Palace mi ngày có  đến 3500 thc khách xếp hàng vào ăn ni tiếng nht nh món  đim tâm bánh sng bò và bánh mì hình nhn – croissant – doughnuts;  búyt phê Cnh Vnh,  Khách sn Mandalay Bay món ngon nht là càng cua – crab legs  (  Nha Trang có th thay bng càng tôm hùm Bình Ba – Cam Ranh chăng ? ) ; búyt phê  Khách sn Bellagio , dn món caviar – trng cá tm Nga vô ti v, không h gii hn và cơm Nht sushi; búyt phê thôn làng – Village Buffet, Khách sn Paris Las Vegas , mi món ăn  ni tiếng là mt thôn làng nước Pháp t như bánh hnh nhân lòng trng trng- macaron , macaroon…       

   -Đo Hòn Tm  - Silkworm island

   -Đo Hòn Mun - Ebony island

   -Hòn Con S  Tre- Bamboo Sparrow  island

   -Hòn Ông

         -Đo Yến – Swiftlet island hay đo Salagane, s tht là hai hòn  cách Nha Trang chng 17Km

   -Hòn Tre – Bamboo island

   -Sui Đ

   -Sui Tiên

   -Núi  Hòn Bà

  -Sân đánh cù, gôn nh bé - mini golf,  khách sn ( Nha Trang có 2 khách sn mc sang quc tế trong s 4 khách sn nước nhà xếp hng quc tế )và bến tàu thuyn sông Cái

 -Thác Yang Bay

 

Thác Giang Bay

 -Tháp Bà Pô Nagar

 -Chùa Long Sơn  ( có tượng Pht trng )

 -Nhà th chánh tòa  Nha Trang ….

 

            Lch s  Phát trin Cam Ranh

Vnh Cam Ranh

         Cam Ranh là mt vnh nước sâu tnh Khánh Hòa .V trí  là mt đo Bin Đông Vit Nam ( tuy quc tế thường gi lm là Nam Hi – South China Sea ) b bin Tây Nam  nước nhà, gia hai các đô th Nha Trang và Phan Rang,  cách  phía Đông Bc Sài Gòn- TP HCM  khang 290 km ( 180 dm Anh ).  Cam Ranh  được xem là   vùng trú n  nước sâu tt đp nht Đông Nam  Á . Thm lc  Đông Nam Á  tương đi hp Vnh Cam Ranh , đưa nước  sâu vào ti gn đt lin .

          Tng quát v Cam Ranh

       Theo dòng lch s, Vnh Cam Ranh  rt đáng lưu ý  trên phương din quân s. Pháp đã dùng Cam Ranh làm môt căn c Hi Quân cho các lc lung Đông Pháp.  Thi Nga Hòang , đây  là nơi dng chân ca hm đi Đế quc Nga do đô đc Zinovy Rozhestvensky, trước trn Hi Chiến Nga – Nht eo bin  Đi Mã – Battle of Tsushima, năm1905.  Hi quân Hòang gia Đế Quc Nht cũng s dng Cam Ranh  sa san  xâm chiếm Mã lai Á năm 1942 . Năm 1944, Lc lượng Đc Nhim Hi Quân   Hoa Kỳ - US Naval Task Force s 82  phá  tan tành hu hết  các  cơ s quân s Nht, nên Cam Ranh b b trng.

       Năm  1964 , hm đi s 7  gi   máy bay bin không thám Currituck ( AV -7 )  và các đơn v Dò Mìn -Mine Flotilla units làm  nghiên cu các bi bin, thy văn hc và thám him  các v trí là cơ s được trên đt b bin . Hat đng  sa san này bt ng bt gp mt tàu lưới vét ( lưới gi cào )- trawler Bc Vit đang đ b khí gii và đn dược vnh Vũng Rô kế cn, vào tháng 2 năm 1965. S c này đưa ti vic Hoa Kỳ phát trin Cam Ranh thành mt căn c  quân s chánh yếu cho Chiến Tranh Vit Nam . Không lc Hoa Kỳ hat đng mt cơ s ch hàng hóa và không vn – cargo/ airlift  to ln  gi là Căn C Không Quân Cam Ranh- Cam Ranh Air Base và cũng dùng làm mt căn c phi cơ chiến đu chiến thut. Cam Ranh  là nơi  quân nhân Hoa Kỳ đến và đi ra khi VitNam,  sau thi gian phc v 12 tháng. Hi quân Hoa Kỳ  cũng dùng Cam Ranh như th là mt cng quân s quan trng.  Hi quân Hoa Kỳ   x dng  nhiu lai phi cơ  t Cam Ranh và nhiu căn c khác, đ  kim soát   không gian  các b bin Nam Vit Nam.

           Hi Quân Hoa Kỳ s dng Vnh Cam Ranh

 

 

Cng Cam Ranh 1965

         Vnh Cam Ranh tr thành trung tâm  các hat đng  kim sóat không gian b bin  tháng tư năm 1967, hhi Hoa Kỳ  thiết lp  Căn c Máy bay Hi quân đây đ làm nơi  đu các phi cơ tun tra  P-2 Neptune và P- 3 Orion. Mùa hè năm 1967, b ch huy  và tham  mưu Kim sóat  B Bin  chuyn t Sài Gòn đến Vnh Cam Ranh, thiết lp v trí ch huy hành quân hu kim sóat  c gng Hành Quân Thi gi Th Trường – Market Time Operation.   Phi hp tòan cõi Vit Nam cũng tăng cường thêm,  nh  thành hình Trm  Truyn Thông Hi Quân - Naval Communications Station .

     Thot tiên  các tin nghi  trên b vnh Cam Ranh  rt gii hn, đòi hi nhiu bin pháp tm thi  đ h tr lc lượng  chiến đu Hi Quân Hoa Kỳ. Các kho ca Lc quân , cung cp các vt dng thường thc, trong khi các tàu nh ch hàng hóa hm đi th 7  là Mark ( AKL -12 )  và Brule ( AKL – 28 ) ch  các vt dng  hi quân đc bit  t Subic Bay Phi Lut Tân. Mãi đến  gia năm 1966, khi các  tin nghi  trên b đang sa san làm nhim v mi, ăn ung và  cư trú nhân viên do APL – 55 đóng cng đm trách.  Mt bến cu được thiết lp đ sa cha các tàu tun tra duyên hi. Dn dn Hat Đng H tr Hi quân  Sài Gòn, Phân đi Cam Ranh  ci thin  duy trì  và sa cha , tài chánh, truyn thông, chuyên ch, bưu chánh, tiêu khin và h tr an ninh.

       Trong lúc tp trung bn doanh và lc lựợng ca Thi gi Th Trường Vnh Cam Ranh – Cam Ranh Bay of MarketTime  mùa hè năm 1967 , yêu cu  h tr căn c tr nên l thường. Chiếu theo đó, Hat đng H tr Hi Quân Sài gòn , Phân đi Vnh Cam Ranh tái ha thành  Tin Nghi  H tr  HiQuân cho Vnh Cam Ranh, mt tình trng  t ch và t  túc hơn,  mt phân phi  tài nguyên và lc lượng cho các thiết lp trên b đã giúp thêm kh năng   cng tác  cùng các đơn v chiến đu  đang xây đp .  Đng thi, Tin nghi Vnh Cam Ranh hòan tt nhim v  sa cha chánh các tàu và  phân phi thêm nhiu vt dng đa lai hơn cho lc lượng đc nhim  chng xâm nhp. Thêm vào đó, Tóan hi quân  ca S  Chung Kho Vũ Khí  cung cp vũ khí cho  các lc lượng tun tra b bin, kim sóat Sông Rch  và di đng trên sông cũng như  cho  súng ng các  khu trc hm và tàu đ b ca Hm Đi th 7. Đơn v 302 Duy Trì Ong Bin- SeaBee Maintenance  cung cp  giúp đ  công chánh cho  các Phân đi  phân tán ca  Hat Đng  H Tr Hi Quân.  Như th  mt phc tp hu cn khn thiết. Vnh Cam Ranh tiếp tc hat đng khá lâu, sau khi  các lc lượng chiến đu rút khi min Nam Vit Nam như th là mt phn Vit Nam Hóa Chiến tranh. Tuy nhiên, gia tháng giêng và tháng tư năm 1972, Tin Nghi không lc Hi Quân và Trm  Truyn thông Hi Quân được trao li cho Hi Quân Min Nam và ngưng hat đng.

              Vnh Cam Ranh b chiếm c tháng tư năm 1975

        Sau khi Hoa Kỳ rút khi min Nam Vit Nam năm 1973, Không Quân min Nam Vit Nam đã s dng phi trường Vnh Cam Ranh như th là kho cha các máy bay cánh qut  còn bay đượcA –IE , T- 28 .  Máy bay lai này được ct gi  kho, trong khi rt nhiu phn lc F-5s và A-37 được s dng vào  các cuc hành quân  chng li quân đi min Bc. Đu xuân năm 1975, Bc Vit nhn đnh  đúng là lúc hòan thành nhim v  Thng nht Vit Nam dui th chế Cng sn, tung ra mt lat tn công trên b nho nh đ dò xét phn ng Hoa Kỳ.  Khi Tây Nguyên và các tnh phía Bc min Trung tht th,  hn s xy ra.  Đến ngày 30 tháng 3 năm 1975 , trt t  ti Thành ph Đà Nng và cng Đà Nng hòan tòan tan v.  Các  lính đào ngũ Quân đi Min Nam  bn  vào dân gian và bn ln nhau. Tin quân Bc Vit bn vào các tàu M cng Đà Nng và đưa các  tóan phá hai  đến trước, phá hy các tin nghi các cng và các dân t nn c  tìm cách leo lên bt c tàu bè nào còn chy được. Thot tiên Vnh Cam Ranh được la chn  là nơi an tòan cho quân đi và dân s Min Nam, ch tàu di tn t Đà Nng đến. Nhưng ri ngay sau đó, Vnh Cam Ranh cũng tr thành nguy him.  Gia 1  và 3 tháng tư năm 1975, rt nhiu dân t nn  va lên b  thì đã tr lui, lên li tàu đi v min Nam và min Tây  đến đo Phú Quc   Bin Tây -Vnh Thái Lan và lc lung  ARVN rút khi căn c Cam Ranh. Ngày 3 tháng tư năm 1975, lc lượng Bc Vit chiếm Vnh Cam Ranh và mi cơ s quân s Vnh này. 

                   Căn c Hi Quân Sô Viết và Nga        

  

Hình v minh ha căn c hi quân ca Liên Xô ti vnh Cam Ranh vào khong đu thp niên 1980 (tài liu VOA)

        Bn năm sau tht th Sài Gòn và Thng Nht Nam Bc, Vnh Cam Ranh  tr thành mt  căn c hi quân  quan trng ca Hm Đi Sô Viết Thái Bình Dương thi  chiến tranh lnh. Năm 1979, Chánh ph Sô Viết ký mt tha hip  vi Vit Nam thuê căn c 25 năm. Vnh Cam Ranh là căn c hi quân  ln nht ca Nga Sô Viết, giúp cho Nga Sô  d tính  tăng cường sc mnh Bin Đông.  Năm 1987, Nga Sô đã ni rng căn c lên  4 ln hơn kích thước cũ và làm nhng tn công  chế giu hướng v Phi Lut Tân, theo tình báo ca Hm đi Thái Bình Dương Hoa Kỳ. Các nhà phân tích gi ý rng  phía Vit Nam  cũng xem hin din  Sô Viết là mt  đòn cân chng tr li  mi đe da tim thế t phía Trung Quc. C Nga Sô ln Vit Nam đu chi b mi hin din này . Tuy nhiên,  năm 1988, b trưởng Ngai giao Nga Sô là Eduard Shevardnadze đã bàn ci mt cơ hi rút khi Vnh Cam Ranh và các gim bt  hi quân, tht s đã  thc thi năm 1990. Chánh ph Nga tiếp tc  dàn xếp 25 năm tha hip năm 1993,  cho phép  tiếp tc dùng căn c làm nơi thu lượm du hiu tình báo, đc bit các Truyn thông Trung Quc ti Bin Đông. Năm đó, phn ln nhân viên và tàu bè hi quân Nga  đã được rút đi, ch còn lưu li h tr k thut  cho trm nghe ngóng.  Khi thuê mướn 25 năm sp hết hn, Vit Namđòi tin thuê lên đến 200 triu đô la M mt năm  đ căn c tiếp tc hat đng. Nga không đng ý và quyết đnh rút hết nhân viên. Ngày 2 tháng 5 năm 2002, c Nga h  đi mt tiêu ln cui cùng. Năm đó, các chc quyn Vit Nam  d trù biến căn c thành mt cơ s tin nghi dân s, như Chánh ph Phi Lut Tân d trù  cho căn c M ti Subic Bay.

            Cam Ranh quân cng ( và không cng ? ) bo v hi phn, không phn Bin Đông- Trường Sa

 

 Xin thay rong hình Paracel Islands là qun đo Hoàng Sa bng qun đo Trường Sa – Spratley Islands nói bài này

        Sau khi Nga rút đi, Hoa Kỳ tho lun  cùng Vit Nam  m li Cam Ranh cho các tàu chiến ngai quc như đã làm vi cng Hi Phòng Bc Vit và cng  TP HCM min Nam.  mt chuyn đng được xem như là mt hành đng an ninh  chng li Trung Quc xây dng lc lượng Hi Quân Bin Đông – Nam Hi Tàu, th tướng Nguyn Tn Dũng tuyên b  ngày 31 tháng 10 năm 2010 là vnh Cam Ranh  s  m li cho các hm đi ngai quc , theo mt dư án 3 năm nâng cp các cơ s cng. Vit Nam đã thuê các c vn Nga ch huy  xây dng các tin nghi  mi sa cha tàu và hy vng  s m cho tàu trên mt nước và tàu ngm  đến vào năm 2014. Xây dng li quân cng Cam Ranh là điu kin thiết yếu đ gi  gìn và phát trin hi phn  bin Đông nước nhà  hơn c  các cng Ph Quc  cho hi phn bin Tây na. Vì bành trướng Trung Quc Bin Đông hùng mnh hơn, đã cưỡng chiếm Hòang Sa – Paracel Vit Nam t 1974 và nhiu đo Trường Sa Vit Nam mà Vit Nam ch mi chiếm li được 28 đo ln nh ( trong s trên 1000 đo ?) Trường Sa, sau nhng trn hi chiến thp niên 1980 ( ? ). Vn đ càng nghiêm trng thêm, khi Trung Quc li  có th bt đu thiết lp ni rng vùng bo v không lưu quc phòng  -new air defense zones xâm phm vùng không lưu Nam Hàn và Nht vùng các đo Điếu Ngư - Senkaku, Hòang Hi, như đã ni rng “ bt hp pháPhip” vùng  hi phn “Lưỡi Bò”  Trường Sa, Trung Quc gi là Nam Sa.  B trưởng Quc Phòng M Leon Panetta  đã đến Vnh Cam Ranh tháng 6 năm 2012 , thăm viếng ln đu tiên ca mt cp  b trưởng ni các Hoa Kỳ, k t thi Chiến Tranh Vit Nam. Cui cùng cũng vào năm 2012, Vit Nam c công thiết lp mt căn c hi quân Nga ti Vnh Cam Ranh , s hòan thành năm 2014 như đã k trên, nhưng không r khi nào thì các tàu ngm mi, các ha tin mi các phi cơ tàng hình hay không mi …,  Vit Nam  mua ca  Nga hay nh n Đ giúp đ chế to, có đ sc t v   hi phn và không phn bin Đông nước nhà trước các bành trướng xâm lăng ca các lc lượng Trung Quc, mi ngày mt tân tiến và hùng mnh thêm  ?

 

V trí chiến lược Không Cng Cam Ranh kim soát toàn b Bin Đông VN 

         Phi trường quc tế Cam Ranh

          Phi trường  quc tế Cam Ranh đã m ca đón chào chuyến bay thương mãi đu tiên đến t Hà Ni , ngày19 tháng 5 năm 2004. Năm nay 2013, phi trường đã hòan tòan thay thế  phi trường Nha Trang trong nhim v này.

            Cng Ba Ngòi 

            Cng Ba Ngòi là cng  thương mãi quc tế  nm ngay bên trong Vnh Cam Ranh, có đ mi điu kin thiên nhiên và tim năng thun li,  phát trin các dch v ca mt hi cng ln, như:  b sâu vùng th neo, mt vnh kín gió bo t và rng ri, rt gn khang chng 10 km, Đường Giao Thông Bin Quc tế- International Marine Route, cách phi trường Cam Ranh 25 km, cách quc l 1A 1.5km và đường xe la Nam Bc 3km.  Cho nên t lâu đã là mt Trung tâm Giao thông  Bin  cho vùng kinh tế Nam Khánh Hòa và các tnh lân cn .

        Chm tr,  tht bi Phát trin Vnh Văn Phong

 

Vnh Vân Phong - Đi Lãnh

         Ngược li, phía Bc Nha Trang, vnh nh rt đp là bi bin Đi Lãnh,  và nht là Vnh Văn Phong li tht bi phát trin. Dù Văn Phong là mt cnh trí thiên nhiên,  khí hu ôn hòa , mt bi bin  phn ln là cát trng mn, có đi núi  và rng nhit đi bao quanh, nhng rng san hô rc r đ màu sc, nhiu du tích rng ngp nước mn, mt môi trưòng lý tưởng  cho sinh vt bin đc thù giá tr cao nước nhà.  B sâu vnh là 22- 27m  và vnh được bán đo Hòn Gm- Đm Môn bo v. Cng Dc Lch ?, mt bi bin vnh Văn Phong có đường đi đến th trn Ninh Hòa và trung tâm hun luyn Dc M,  đã được s dng đóng tàu thy  và làm căn c hu cn. Cng Chính  Văn Phong khi công xây ct giai đan 1 tháng 9 năm 2009,  hai bến tàu  d trù cho các tàu công ten nơ dài 16.5 m, trng ti 9 000 TEU cp bến, và tăng lên sau đó đến 15 000 TEU. Nhưng nhiu tr ngi ( ha kiu sai lm, đng đt di chuyn… ) khiến mi xây ct ngưng vào tháng  5 năm 2011 , ch  mi thc hin 6 % xây ct bến tàu  d liu.Vy ch  các t hp đâu tư Nht do Sumitomo lnh đo đu tư  15 t đô la M  xây ct cang sâu cho tàu  100 000 tn cp bến được,  d tính cht ti lên xung 100 triu tn  hàng hóa mt năm , rút lui năm nào ? Phát trin Vùng Kinh tế Văn Phong gn Ninh Hòa rng 150 000  ha cũng ngưng tr,  vì xây dng h tng cơ s không được chánh quyn trung ương chp thun và gii ngân h tr.  Ba s c tai hi nht là chánh quyn đã rút đi năm 2011 môn bài ca hng chuyên ch tàu thy Vinalines Shipping, vì công ty nà không đ kh năng tài chánh;  sau đó là Petro Vit Nam cũng rút hết mi đu tư  khi Văn Phong và Công Ty Nam Hàn STX  Group  cũng b đóng ca vì thiếu tài chánh  ? Tóm li 125 d án phát trin Văn Phong ch là nhng công ty giy -  project papers?

                      Huyn Trường Sa

     Qun đo Trường  Sa Viêt Nam  tên Tàu là Nansha Islands, tên Phi Lut Tân là  kapuluan ng Kalayan là mt nhóm đo, nhiu quc gia tranh chp ch quyn: gm  hơn  750  rng đá san hô – reefs , tiu đo, vòng rng đá san hô- atolls  và bi cát – đá ngm cays Bin Đông Vit Nam mà quc tế thường gi là Nam Hi Tàu – Soputh China Sea . Ttên gi theo  nhà thám him Richard Spatly  nhìn thy qun đo năm   1845 . Các đo rng chng 4km2   đât tri lên trên mt nước và  chiếm mt vùng bin rng ln  hơn 425 000 km29( 164 000 dm Anh vuông).  Thât ra  quân đo Spratly  gm 3 qun đo Bin Đông – Nam Hi  có đến 30 000  tiu đo ,  rng đá san hô  làm cho vic  cai tr và kinh tế   vùng này rt phc tap.  Các đo  nh bé và xa xăm này, riêng chúng rt ít giá tr kinh tế , nhưng li rt quan trng  thiết lp các ranh gii – biên cương  quc tế các quc gia . Không có dân đa phương trú ng trên btc mt đo, tiu đo nào c.  Tuy nhiên,   các vùng đánh cá rt di dào  và   quân đo có th cha  nhiu du_. tr đáng kê> v dâula và khí du  thiên nghiên .          

 

 

  Bin quanh Spratlys  được các  dân đi bin gi là Nơi Nguy him- Dangerous Ground , đc đim là các tiu đa/o thp b , các rng đá san hô  chìm ngm  và các s vòng san hô m thp nước bin ngp tràn, nhiu rng đá san hô bt thình lìn h ni lên  t bin sâu thm , rt khó cho tàu bè đi li. Ngoài nhưng tranh dành lnh th có chng 45  tiu đo, rng đá san hô, rng bi cát ngm  và nhng  cu to  khác, quân s Trung Quc,  Cng Hòa Đài Loan, Phi lut Tân và Mã Lai Á trn đóng. Brunei không chiếm đóng quân s, nhưng li  tuyên b đc chiếm mt vùng kinh tế đc hu phía Đông Nam Spratlys, gm luôn c Louisa Reef. Nay tranh chp quân s và  đàm phán ngai giao là gia : Brunei mt phn Vùng Đc hu Kinh tế,  Trung Quc v mt phn  thành ph Tam Sa – Sansha city, thuc  tnh Hi Nam,  Mã Lai Á mt phn tiu bang Sabah,  Phi Lut Tân  mt phn tnh  Palawan, Cng hòa Đài Loan mt phn th xã Cao Hùng , và Vit Nam là mt huyn tnh Khánh Hòa.

 

    Riêng Vit Nam cho biết là  nhà hc gi Lê Qúi Đôn Ph Biên Tp Lc - -the Frontier Chronicles đã viết  là hai qun đo Hoàng Sa – Paracel Islands và Trường Sa- Spratley Islands, thuc tnh Qung Ngãi có th thu  hach nhng hi sn và sn phm nào ri.  Nhng văn bn  viết vào thế k th 17,  đã nói đến chánh quyn Vit Nam h tr  nhiu hat đng kinh tế hai qun đo này  vào đi Nhà Hu Lê, và 200 năm trước đó   chánh quyn Vit Nam đã làm nhiu nghiên cu đa lý đó. Vit Nam đã v bn đ  t năm 1934, phi hp các qun đo Spratley và Paracel  gi chung là Vn Lý Trương Sa ,  dùng hai ch Tàu gi hai qun đo là “Wan Li” và “ Chang Sa”. Theo bao chí Hà Ni ,   năm 1838,  bn đ Vit Nam  biên chép  tên chung hai qun đo là  là Bi Cát Vàng -  Golden Sandbanks.  Vào thế   k th 19 và đu thế k th 20  thng thang có tàu bè Tây Phương đi li vùng này,  nht là thuyn trưởng Richard Spratyl tên đã dùng gi Trương Sa.  Thâp niên 1970, Đitá Hi Quân Anh  James  Goerges Meads chiếm c  các qun đo này.  Năm  1883 , các tàu Đc nghiên cuu hai qun đo , nhưng rútlui sau khi chánh quyn Qung Đông – Guang Dong, đi nhàThanh phn di. Năm 1933 , Pháp  xác nhn  là Spratlys và Paracels , thuc quyn Vit Nam  t năm 1887, nhân danh Vit Nam lúc đó là  thuc đa Pháp. Nhât chiếm c   vài đo Spratley năm 1939 , làm căn c tàu ngm Nhât hu chiếm tòan thê ĐôngNam Á . Và t tháng hai năm 1939  đến tháng 8 năm 1945 , Nht chim c hai qun đo Spratly và Paracel.  Tháng 11 năm 1946 , Chánh quyn Cng hòa ĐàiLoan  đưa  Tàu quân s  đến chiếm các qun đo, khi Nht đu hàng. Đài Loan đã  chim đo ln nht và có l là đo được tt nht là đo TháiBình – Taiping Island, tuyên b tòan th Spratleys thuc quyn Đài Loan. Năm 1949 , đài Loan rútkhi Táibình  và đa s các đo Sprateys và Paracels , khi   Chánh quyn Cng Sn thng cuc Trung Quôc , nhưng li tái chiếm Đo Thái Bình  năm 1956  và cai tr đo này, mãi ch dến năm 2013.  

 
 

     Năm 1954 – 55 ? , Chánh quyn Min Nam Viêt Nam  chiếm qun đo  Trương Sa  sau khi Pháp tht trn Đin Biên Ph.  Nhưng Trung quc năm  1958 li tuyên b  ch quyn vùng này , trong đó có c qun đo Spratleys . Năm 1988  tàu chiến Trung Quc và Viêt Nam giao tranh ơ vùng  Johnson  South Reef,  Trung Quc gi là  YongShu và Phi lut Tân gi là  Mabini Reef .    

 
 

      Năm 1999, Phi Luât Tân   đưa chiến hm  BRP Sierra Madre đ b  lên gn đo  Second Thomas Shoal , hu thiết lp mt căn c quân s ,     Nhưng  năm 2014  li rút hết quân. Năm 2011 , Phi Lut Tân bt đu gi Bin Nam Hi Tàu là Bin TâyPhi Lut Tân. 

 
 

       Tháng 7 năm 2012, Quc Hi Vit Nam ban hành đo lut qui đinh biên gii Bin Đông Vit Nam , gm luôn cá hai qun Đo Spratlys và Paracels …               

 
 

          Phát trin nông nghip     

      Khánh Hòa là mt tnh ngư nghip ln hơn canh nông.  Nh tnh nhà có nhiu ngư trang nuôi thy sn , sn lượng chiếm đên 2/3 tng thy hi sn tòan tnh. Khu vc Canh nông Khánh Hòa tương đi nh bé.  Lúa go Khánh Hòa nh nht các tnh Nam duyên  Nam  Min Trung. Năm 2007 đt 188 500 tn  lúa, nghĩa là 120 – 130 Kg cho mi đu người , tương đương  mt phn tư  mc đm bo t  túc là 500 Kg/ người. Nhưng nh dch v du lch , cán cân  thương mãi Khánh Hòa nhng năm gn đây  rt thun li : năm 2007  tnh xut khu trên 503 triu đô la M và ch nhp khu  222 .5 triu , tha sc mua nông phm b túc cn thiết .

 

    Nông sn  đáng k Khánh Hòa là mía ( năm 2007 sn xut  740 000 tn , hơn 4 .2 % tng s mía  quc gia ) và ht điu- đào ln ht ( n  ăm 1975 chưa có bao nhiêu, nhưng năm 2007 đã là  5238 tn ) . Hai đc sn Khánh Hòa khác là thanh long (Khánh Hòa là nơi trng thanh Long đu tiên nước nhà ? , nhưng nay đã b Ninh Thun -Bình Thun b xa ), thuc lá thơm-  tabac blond vài  thôn đèo Rù Rì, phía Bc Nha Trang  thp niên 1960, nhưng nay không thy ai đ cp ti na . Đt nông nghip ch đt 87 100 ha hay  16 .7 % đt đai tnh nhà.  Rng chiếm đến  hơn 1/2 din tích tòan tnh. Đc bit là  Vùng núi Hòn Bà cách Nha Trang 30 Km  có mt vùng đnh khí hu tương đương t Đà Lt và SaPa;  mưa gn như sut năm  trung bình  252 ngày mưa mt năm, tong khi vùng chân núi và vùng thp lân cn  như Diên Khánh và Cam Ranh li có khí hu khô khan th thc Phan Rang .  Hòn Bà (theo Trn Đăng Hng 2012 : Vit Nam  Văn Hóa và Môi Trường Thái Công Tng và Lê Hu Mc ch biên )  là nơi ông Năm Yersin  thiết lp năm 1914 (cách đây 100 năm )  mt la bô sinh hc đu tiên nước nhà , mt trm khí tượng  và mt vườn thí nghim cây ký ninh - Cinchona ledgeriana tr st rét.  Phi c gng tái to  rng vùng đnh Hòn Bà rng b tàn phá bng các cây ăn trái ôn đi -  bán nhit đi như hai vùng mát này. Hòn Bà còn gi được mt khu rng nguyên sinh – primary forest , gm nhiu cây tùng bách Pê mu – fokienia hodginsii, mt đi mc cao 20m  vùng Phú Khánh , g làm hòm, đ m ngh rt tt . Hòn Hà còn là vùng đc hu cho nhiu lòai  trà mi – Camellia sp. Vit Nam,  hàng trăm lòai hoa lan,  chim chóc cùng nhiu lai bướm đc hu nước nhà. Hòn Bà là nơi duy nht tìm thy  các loai chim hiếm có, thuclòai  ph  chim ha mi, chim hét ( ? )- robisonni subspecies ;  sáo hót – laughing thrushes  mào đen black hooded , má trng – white cheeks,  vt  đu xám – grey headed parrotbill, chim hót cao cng  đuôi ngn mã tu – short tail scimitar babblers….  Tháng 6 năm 2005, các nhà khoa hc Nga đã nhn din mt lòai rn mi – lizard mi .  Ti sao không th nghim chân núi nóng nc hơn vi các ging cây bàng bin thuc h Trâm – Chưn Bu Combretaceae   cha c chc loài  Terminalia sp. Vit Nam có tên là Chiêu Liêu, Bàng  tán  vuông ca các đo Trường Sa , Khánh Hòa qun tr hay qun đo Hòang Sa Trung Quc cưỡng chiếm sau 1974, hin thuc huyn đo “ ti” Lý Sơn – Qung Ngãi , là  cây bàng cho bóng mát , trước khi rng lá xanh thành màu đ ( do đó có tên là cây phong chăng ? , li mc tt chu đng gió bo bin Đông nên được gi thêm là cây phong ba?,  mc tt đt cát , đá cn ci Trường Sa , Hòang Sa. Bàng  bin, phong ba tán vuông,  tên khoa hc là Terminalia  catappa , tên Anh  là sea almond – hnh nhân bin, hnh nhân n Đ- Indian almond, tên Pháp là badamier. Nhân ht  bàng ngon nhưng nh bé ; trái T. catapppa   thu lượm  chế biến vùng Vũng Tàu -Bà Ra ?  thành ko ht bàng. Đây là mt cây ăn trái  đáng cho Vit Nam  du nhp thêm ging mi t n đ ? , lai ging tuyn chn ging cho nhân cao năng hơn , làm thành mt hnh nhân nhit đi đc thù vùng cát bin , đt khô cn nước nhà, như đã thành công vi ht điu, đào ln ht- cashew nut ngày nay.        

 

 

G Trm Hương

 

       Hai  sn phm đc sn không th quên  là cây g trm hương – kỳ nam và  t yến sào . Các chi tiết  v  trm hương đã được trình bày  cách đây 2 năm, bài g trm hương Vit Nam và thế gii tháng 11 năm 2011. Nhc li là g Trm hương  - Kỳ nam   tên ngai quc là Calambac, khác hn lòai g hương thơm, g đàn hương - sandal wood.  Danh t Nht cho trm hương là jinko và Tàu gi là chénxiàng. Thc tế thế gii có nhiu lòai cho g thơm  ca tông chi thc vt Aqualiaria sp..,nhưng tt nht là lòai Aqualaria crassna , mt đi th 4 – 10m , mc nhiu vùng Ninh Hòa.  Lây nhim lòai nm nang bào t- ascomycete  Phialaphora parasitica  đ sn xut ra mt lai nha- resin cha trm hương thơm phc. Vit Nam nay đã trng được tt  A. crassna, cây  lây nhim được nhân to  nm nang bào t, đ sn xut nha Calambac ?  Vit Nam  là nơi sn xut yến sào hay t chim yến- swiflet bird nest phm gía cao ti Hi An , Khánh Hòa , Đà Nng và Phú Yên. Nhưng sn phm đa lai nht, nhiu nht  ngày nay, li Khánh Hòa, ti  các đo gn vnh Nha Trang, mt hòn đôi còn mnh danh là Hòn Yến- Salagane Islands.  Chim yến làm t  ăn được bng nước miếng ( dãi ) trên thế gii  gm 4 tông chi Aerodramus.  Hyerochous, Schoutenappy  và Callocharia thuc h chim yến  Agroidus .  xếp thành  30 loài  Nam Á và các đo Thái Bình Dương.  Chim yến (theo Thái Công Tng-  2005 ) thường thuc loài Collocallia Fuciphaga ,  cánh dài 115 – 125 m, lưng màu đen. Chim yến kiếm môi trên không trung, ăn nhiu lai côn trùng  như rui, mui , mi, kiến, chun chun, bướm. Làm t trên vách đá cheo leo, rt trơn đ  rn, chut khó leo đến. T yến  nng t 8- 10gr, màu sm có 90 % nước bt và khang 10% tp cht khác.  Hàm lượng đm cao – 40 50%.  Cũng theo Thái Công Tng, phân lai t cao xung thp  : yến huyết màu  đ như máu, yến hng màu da cam, yến quang  màu  trng ngà, yến  thiên  màu ti hơn yến quang  t ch nng 6- 7 gr , yến bài , yến vn…  Ngòai mt s công ty tư nh , Công ty quc doanh t yến  Salagane Nest Company  quc doanh tr s ti Hòn Yến , nay đã có chi nhánh 32  đo, 154 nước và liên hp  vi 18 công ty trung bình thế gii :  hy vng s sn xut 3500 tn t yến thưong mãi hóa năm 2015 và 4500 tn  năm 2020. Mt kg yến trng bán 4000 USD Hng Kông ( trong nước giá  2000 USD /kg ) như vy hy vng doanh thu s lên đến 7 – 12 t USD năm 2020 ? Năm 2012, doanh v Salagane  là 2,640 t ĐVN.  Phm giá t yến cao nht là Cam Thnh  và T hp  bán ra hin nay đến 40 lai sn phm yến sào khác nhau, khp 63 tnh ,TP Vit Nam. T hp còn có t chc nghiên cu  ci thin năng xut cách nuôi yến làm t và to ra thêm sn phm mi ngun gc yến sào.             

 

          (Irvine, Nam Ca Li – Hoa Kỳ, ngày 6 tháng 12 năm 2013 )



 
 
  Số lượt người đọc kể từ 1 July 2013: 630233 visitors (2116331 hits) on this page!  
 
This website was created for free with Own-Free-Website.com. Would you also like to have your own website?
Sign up for free