Tiếng đồn Bình Định tốt nhà,

Phú Yên tốt ruộng, Khánh Hòa tốt trâu

…  Cọp Khánh Hoà,  Ma Bình Thuận…

( Lời xưa  cho biết rừng núi, đồi cỏ dãy Trường Sơn ở Khánh Hòa) 

Thơm Vạn Giả  (Ninh) thơm đà quá ngọt

Mía Phú Ân cái đọt cũng ngon

Hỡi người chưa vợ chưa con

Về đây chung gánh nước non với mình

Quản bao lên thác xuống ghềnh

Mía ngon, thơm ngọt đượm tình quê hương.

( thơ tả đồng bằng Ninh Hòa, ngó lên Núi Vọng Phu, ngó xuống Vịnh Văn Phong )

… Vịt lội Ninh Hòa, tôm hùm Bình Ba, Nai khô Diên Khánh…

( Ba thổ sản đặc thù thời xưa, Ninh Hòa phía Nam Vịnh Văn Phong phía Bắc Khánh Hòa,  Đảo Bình Ba  chắn giữa đường vào Vịnh Cam Ranh phía Nam Khánh Hòa  và  Diên Khánh, phía Tây Vịnh Nha Trang ).

                                     Vị trí , diện tích , dân số

        Khánh Hòa là một tỉnh miền Trung Việt Nam, vùng đất từ Đèo Cả,  vịnh Vũng Rô phía Nam  mũi Đại Lãnh  đến Vịnh Cam Ranh, phía Bắc Núi Chúa và mũi Đá Vách thuộc tỉnh Ninh Thuận – Phan Rang. Tọa độ  địa lý tỉnh là Kinh tuyến Đông 108040’33” – 109027’55”  và Vĩ tuyến  Bắc 11042’50’’ – 12052’15” . Bờ biển tỉnh nhà trải dài từ xã Đại Lãnh  đến cuối Vịnh Cam Ranh  dài 385 km, đặc điểm có rất nhiều cửa lạch nhỏ , đầm phá , cửa sông lớn  và hàng trăm đảo hay tiểu đảo. Tỉnh quản trị những vùng lảnh hải Biển Đông rộng lớn nước nhà, tỉ như các đảo Trường Sa –Spratly Islands  mà phần lớn đã bị Trung Quốc cưởng chiếm.  Bờ biển hình răng cưa, chứa nhiều vịnh, đặc biệt 4 vịnh- bay là Văn Phong, Nha Phú , Nha Trang  hay Cù Huân  và Cam Ranh.  Vịnh Cam Ranh rộng khoảng 200 km2 ( 20 000 ha )  có một rặng núi  vây quanh, được xem  là một trong  3 Cảng biển thiên nhiên tốt nhất thế giới.  Vịnh Cam Ranh trên phương diện chiến lược quốc tế  thật là quan trọng, cho nên  theo dòng lịch sử nước nhà đã có nhiều  cường quốc sử dụng làm  căn cứ hải quân. Mũi Hòn Đôi , thuộc bán đảo Hòn Gốm- Đầm Môn  huyện Vạn Ninh là phần đất  xa nhất đất liền – lục điạ phía Đông  Việt Nam.

     Tổng diện tích Khánh Hòa là 5 197 km2( 2 014.5 dặm Anh vuông ). Nhỏ hơn  tỉnh Bình Thuận - Phan Thiết ( 7791 km2 ) nhưng lớn hơn Ninh Thuận - Phan Rang ( 3427 km2). Dân số năm 2007 là  1147 000 người. Năm 2009,  tăng lên đến 1 156 903 người, chừng 10 000 người trong 2 năm. Như vậy cuối năm 2013, có lẽ đã gần 1 180 000 người. Đa số là tộc dân Kinh. Thứ đến là  tộc dân Raglai ( thuộc một trong 5 nhóm Họ Ngôn ngữ Nam Đảo là Gia Lai, Ê Đê, Chăm , Raglai và Chu Ru, Mạc Đăng ước lượng năm 2000 có chừng  61 000 người,  chủ yếu ở 3 tỉnh cũ là Phú Khánh, Đồng Nai, Thuận Hải) người Hoa,  một ít người Cơ Ho, biên giới Khánh Hòa –Lâm Đồng và  nhiều  hơn ở Nam Di Linh – Lâm Đồng và ở miền núi Phan Thiết, thuộc  Họ Ngôn ngữ Môn- Khmer .

                                   Theo dòng lịch sữ 

           Năm 1458, Trà Duyệt giết vua Chiêm Thành là Maha Quí Do, tự lập, triều cống nhà Minh, nhưng không cống vua Lê. Năm 1460,  Duyệt nhường ngôi cho em là Trà Tòan ( 1460- 1471)  được vua Minh phong vương và tiếp tục sang cống nhà Minh. Trà Tòan gặp khó khăn với vua Lê, nước Đại Việt. Lúc bấy giờ vua Lê Thánh Tông mới lên ngôi, muốn khôi phục lại đất đai nhà Trần đã lấn được ở Chiêm Thành.  Khi vua Minh Hiến Tông lên ngôi năm 1465, Trà Tòan sai sứ sang Tàu nói là An Nam ( Đại Việt ) xâm lăng, nhưng không được nhà Minh giúp. Nên năm 1467, Trà Tòan sang triều cống vua Lê Thánh Tông, nhưng bị buộc phải cống thêm. Trà Tòan không chịu, nghĩ rằng  phải dùng quân sự mới giữ được độc lập  và năm 1469, sai quân đánh Hóa Châu.  Năm đầu Hồng Đức 1470, 10 vạn quân Chiêm thủy -bộ, voi- ngựa đánh chiếm Hóa Châu.  Được kinh lược sứ Thuận Hóa Phạm văn Hiển phi báo, vua Lê Thành Tông quyết định thân chinh. Tháng giêng năm Hồng Đức thứ hai 1471, vẽ bản đồ sông núi nước Chiêm Thành và làm bài “ Bình Chiêm sách” dịch sang quốc ngữ, nêu lên 10 lẽ chắc thắng và ba điều nên sợ.  Tháng 2 năm 1471, đánh tan vỡ quân Chiêm do em Trà Tòan chỉ huy ở Sa Kỳ ( Tam Kỳ ? ),  khiến quân Chiêm phải chạy về Trà Bàn ( Bình Định ). Ngày mồng một tháng 3, quân vua Lê phá cửa Đông chiếm Trà Bàn, chém đầu hơn 4 vạn quân Chiêm, bắt Trà Toàn và hơn 3 vạn người.  Rồi vua Lê Thánh Tông chia đất còn lại chưa chiếm của Chiêm Thành ra 3 nước: Chiêm Thành, Nam Bàn và Hoa Anh  cho Chiêm Thành yếu thế đi.

           Tương truyền vua Lê Thánh Tông sai đục đá, xây dựng một bia ở đỉnh cao nhất biên giới hai tỉnh Phú Yên Khánh Hòa ngày nay, để làm địa giới của đất Đại Việt và đất Chiêm Thành. Núi này sau gọi là núi Thạch Bi. Tuy nhiên uy quyền Đại Việt chỉ mới đến  phủ Hòai Nhơn ( tỉnh Bình Định), chưa vào đến núi Thạch Bi; đất đai bên kia núi Cù Mông chưa thuộc bản đồ nước ta. Năm 1653, nhân vua Chiêm Thành xâm lấn Phú Yên,  Chúa Hiền  Dũng quận công Nguyễn Phước Tần  ( 1648- 1687 )  sai quân đánh lấy Phan Rang. Vua Chiêm là Bà Tấm qui hàng, nhượng đất đai từ phía Đông sông Phan Rang đến Phú Yên cho Chúa Nguyễn. Chúa Hiền chấp thuận  lập ra dinh Thái Khương ( Khang )  gồm hai phủ là Thái Khương , sau đổi thành Bình Khương tức Ninh Hòa ngày nay và Diên Ninh tức Diên Khánh ngày nay.  Phủ Thái Khương chia ra làm 2 huyện  là Quảng Phước và Tân An. Phủ Diên Ninh chia ra làm 3 huyện là Phước Điền, Vĩnh Xương và Hoa Châu. Như vậy có thể nói là Khánh Hòa thành hình năm 1653. Năm  1692, thời Chúa Minh Nguyễn Phước Chu ( 1691- 1725 ) nhân  vua Chiêm Thành là Bà Tranh  cướp giết ở biên giới, chúa Minh sai tướng  đi đánh bắt được  Bà Tranh, đổi nước Chiêm Thành còn lại thành trấn Thuận Thành, rồi lại đổi  làm phủ Bình Thuận năm 1697,  cũng để vua Chiêm cũ cai trị, nhưng lại  bắt ăn mặc  theo Việt.  Chiếm hết đất Chiêm Thành, Chúa Minh  nghĩ đến  kinh dinh đất Thủy Chân Lạp, các chúa trước đã gây ảnh hưởng.

            Năm 1832 dưới thời vua Minh Mạng, vùng đất Thái Khương và Diên Ninh được đổi thành tỉnh Khánh Hòa  và chia ra làm 2 phủ , 4 huyện : phủ Diên Khánh  gồm hai huyện Phước Điền và Vĩnh Xương  và phủ Ninh Hòa gồm hai huyện Quảng Phước và  huyện Tân Định. Thời Pháp thuộc, tỉnh lỵ Khánh Hòa,trước ở Thành- Citadel  Diên Khánh,  được di về thị trấn Nha Trang năm 1945. Sau tháng tư năm 1975, chế độ Cọng Sản nhập hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa thành tỉnh Phú Khánh  ngày 29 tháng 10 năm 1975.  Năm 1977, Nha Trang nâng cấp  thành thành phố, đô thị, thị xã cấp III- city, tỉnh quản lý. Năm 1982, Quốc Hội quyết định nhập Trường Sa vào tỉnh Phú Khánh. Ngày 30 tháng 6 năm 1989,  Quốc Hội lại tái lập  hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa như  thời Cộng Hòa Miền Nam.

        Ngày nay, Khánh Hòa  gồm 2  thị xã là thành phố Nha Trang thị xã tỉnh lỵ và thị xã Cam Ranh, 1 thị trấn ( town ) là Ninh Hòa  và 6 huyện là : Cam Lâm, Diên Khánh , Khánh Sơn , Khánh Vĩnh, Trường Sa ( Spratly Islands ) và Vạn Ninh. Nhắc lại từ Thành Phố -TP  ( xếp lọai năm 1999 ) thường dùng  cho Đô thị cấp I  trực thuộc Trung  Uơng ( như Hà Nội , Sài Gòn – TP HM, Hải Phòng, Đà Nẳng, Cần Thơ), Đô thị cấp II do Trung Ương quản lý, Đô thị cấp III thường do tỉnh quản lý ( thị xã tỉnh lỵ ), Đô Thị Cấp IV thường là thị trấn huyện lỵ.

          Địa hình

       Đặc điểm của địa hình phần lớn là núi đồi của dãy Trường Sơn dài 100km  chạy từ  Thanh Hóa đến Phan Thiết. Sườn Đông  đổ về Việt Nam cheo leo dốc đá và sườn  Tây đổ về sông Mê Kông , độ dốc thoai thoải hơn. Ở Khánh Hoà,  nhánh núi lớn nhỏ  đổ  ra biển Đông  tạo nên Đèo Cả  ở biên giới hai tỉnh Phú Yên Và Khánh Hòa, đèo Cỗ Mã, đèo Rù Rì ở gần Nha Trang và đèo Rọ Tượng phía Nam Ninh Hòa. Nhưng  tốt đẹp nhất là tạo ra những vùng bờ biển “răng cưa” các vịnh nổi tiếng là các vịnh Vũng Rô ( Phú Yên  ?)  Văn Phong, Nha Trang, Nha Phú, Cam Ranh  và các bải biển rất đẹp như bải biển Đại Lảnh, bải biển Nha Trang, bải biển Cam Ranh … cùng  vô số hải đảo lớn nhỏ  và những bán đảo  phía đông nhất nước nhà như Mũi Đèo Cả ( tiếng Pháp là Cap Varella ) bán đảo Hòn Gốm, Mũi Đôi, Mũi Gành, Mũi Bàn Than, Mũi Hòn Thi  và các đảo lớn như Hòn Lớn ở Vịnh Văn Phong, Hòn Tre ở Vịnh Nha Trang, đảo Bình Ba ở Vịnh Cam Ranh;  các tiểu đảo như Hòn Đỏ, Hòn Chà Là, Hòn Dung, Hòn Mun, Hòn Miểu, Hòn Tằm, Hòn Nội, Hòn Ngọai…Các núi cao  tỉnh Khánh Hòa nằm về phía Tây  Bắc như núi Hòn Chảo 1564 m, Hòn Vọng Phu (  Núi Chư Hmu nay thuộc Đắc Lắc ? nhưng thời Cọng Hòa lại thuộc Khánh Hòa )  2051 m,  núi Hòn Giao 2010 (  gần núi Bi Đúp trên nguồn Đa Nhim, Đà Lạt – Lâm Đồng  cao 2287m ). Các núi nằm giữa tỉnh nhà thường cao hơn 100m như núi Hòn Bà  1356m,  núi Segai 1128m, nhưng núi  phía Đông tỉnh  gần các vịnh hơn, thường thấp hơn : núi Hòn Hảo  819m , núi Cầu Hinh  972m, núi Hòn Rồng  729 m.  Khánh Hòa chỉ có 2 đồng bằng chánh là  đồng bằng Ninh Hòa, diện tích 10 000 ha ( 100km2 ) và đồng bằng Nha Trang, diện tích 13500 ha ( 135km2). Các đồng bằng khác đều rất nhỏ bé. Về mặt khí hậu thì  từ Đèo Cả, biên giới hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa đến Phan Thiết chúng ta đã có một khí hậu khô khan hơn và một sinh thái  khác hẳn, không mấy kém Đèo Ngang đã phân chia khí hậu và sinh thái  phía Bắc và phía Nam  đèo này. Khí hậu Nha Trang là khí hậu nhiệt đới  đồng  cỏ - savanna climate . Mùa khô kéo dài  từ tháng giêng đến tháng 8 và mùa mưa  tương đối ngắn hơn  từ tháng chín đến tháp chạp,  trung bình  nhận 1029 mm mưa  trong tổng lượng mưa trung bình hàng năm là 1361 mm. Nhiệt độ cao nhất Nha Trang trung bình vào tháng 6 là 33.3 độ C và nhiệt độ thấp nhất trung bình là vào các tháng giêng và tháng hai, khỏang 20 ,6 độ C. Tưởng cũng nên nhắc qua đến giai thoại Hòn Vọng Phu Khánh Hòa- Đắc Lắc tên thời Pháp thuộc là Hòn Mẩu Tử - le Massif La Mère et L’ Enfant”, cao nhất trong 4 hòn núi Vọng Phu được biết ở Việt Nam, ba hòn kia là  đá Vọng Phu ,núi Chánh Oai  xã Cát Chánh , huyện Phù Cát tỉnh Bình Định,  hòn Vọng Phu ở phố Kỳ Lừa – Đồng Đăng tỉnh Lạng Sơn và  hòn đá Vọng Phu ít ai biết tới ở tỉnh Thanh Hóa. ( sự tích ở bài thơ của nữ sĩ Mai Oanh -  1960  y hệt cổ tích Hòn Mẩu Tử, hòn Vọng Phu- Bình Định, hòn Vọng Phu Kỳ Lừa- Lạng Sơn ; anh em ruột lấy lầm  nhau nên chồng phải ra đi biệt tích,  vợ ở nhà mòn mõi trông chồng bồng con lâu ngày hóa đá).                   

 

      Phát triển thành phố - đô thị biển du lịch  Nha Trang

 

 

Lưỡng nhạn vi lô trường đáo hải,

Tứ biên hoàng diệp dục vi thu.

Trắng lợp đôi bờ lau tới biển,

Vàng bay bốn phía lá gieo thu.

(câu thơ  xưa vịnh sông Nha Trang còn gọi là sông Ngọc Hội, sông Cù hay sông Cái) 

Bãi biển Nha Trang : mịn màng trắng trẻo,

Đường trong leo lẽo, gió mát thanh thanh,

Đêm đêm thơ thẩn một mình,

Đố sao cho khỏi  vướng tình nước mây.

( bài hát  xa xưa ca ngợi biển Nha Trang ) 

 

          Nha Trang theo dòng lịch sử

           Nha Trang là tiếng thổ âm  của  người Chăm hay  ngôn ngữ họ Nam Đảo ( Gia Rai , Ê Đê , Chăm , Raglai , Chu Ru )  làEaTran hay Yjatran  đọc chệch ra. Ea hay Yja là nước sông và Tran là lau lách. Nha Trang không phải là từ «  Nhà Trắng » đọc chệch ra. Vị trí Nha Trang các cụ ta  xưa gọi là « Tứ thủy triều quy, tứ thú tụ » . Nghĩa là bốn phía có nước bao bọc và tứ thú  là hình ảnh tượng trưng 4 hòn núi hội tụ lại  tạo ra một  vùng khí hậu hải dương tuyệt diệu cho thành phố : núi Cảnh Long  «  Thanh long hý thủy» ( rồng xanh giỡn nước ), núi hòn Sanh Trung  ở Hà Ra hay «  Bạch tượng quyện hồ » ( Voi trắng cuốn hồ ), núi con Dơi hay hòn Trại Thủy  hay núi Một  hay hòn Con Rùa – hòn Hoa Sơn .Tưởng cũng nên biết là đền Sanh ( Sinh ) Trung, do Chúa Nguyễn phúc Ánh lập ra ở núi Hà Ra,  thờ cúng các tướng sĩ trận vọng đánh nhau với quân Tây Sơn năm 1795, lúc  tướng Tây Sơn Phú Xuân là tổng quản Trần Quang Diệu gìn giữ vững chải đồn lũy Diên Khánh, đánh quân cứu viện Nguyễn Vương .  

 

      Từ năm 1653 đến  thế kỷ thứ 19, Khánh Hòa là một vùng đất hoang vu đầy dã thú như cọp Khánh Hòa,  một thành phần của Hà Bạc, huyện Vĩnh Xương, phủ ( hay tỉnh ) Diên Khánh.  Thành – Citadel Diên Khánh cũng  do chúa Nguyễn Phước Ánh sai  Olivier de Puymanel   đốc xuất 4000 dân Bình Thuận  xây  cất, một tháng là xong, khỏang năm 1793 -94. Thành Diên Khánh  là nơi  tích trữ lương tiền Gia Định – Bình Thuận chở ra  để dùng cho quân đội nhà Nguyễn Phước, Bắc Phạt đánh Tây Sơn, nên nhiều lần bị quân Tây Sơn vây đánh.

 

        Nha Trang tọa độ là 12015’ vĩ tuyến Bắc và 109011’ kinh tuyến Đông. Bắc gíap thị trấn Ninh Hòa, Nam giáp thị xã Cam Ranh, Tây giáp  thị trấn Diên Khánh  và Đông là Biển Đông - Thái Bình Dương.  Thành phố Nha Trang  ở vịnh Nha Trang, hai năm liền đã được Cơ quan Du lịch và  Nghĩ mát -Tiêu khiển quốc tế  ghi danh vào một trong 29 vịnh quốc tế đẹp nhất thế giới, từ tháng 7 năm 2003. Như đã nói trên, Nha Trang được vây quanh ba phía và một  hòn đảo lớn ở phía thứ tư, ngay tại  biển đại dương chính giữa thành phố, chận đứng được  bảo tố mạnh khỏi tàn phá cơ sở.   

 

       Tên Nha Trang đã được ghi nhận chánh thức  từ  hậu bán thế kỷ thứ 18  của nhà  địa lý Đổ Bá ở Tòan Tập Thiên Nam Tứ Chí Lộ Đồ Thư duới tên là Nha Trang Môn -  Nha Trang Gate. Trước đó  ở bản đồ thế kỷ thứ 17 tên gọi là Giáp Ngọ Niên Bình Nam Đồ  do Đoan Quận Công Bùi Thế Đạt vẽ ra , dưới tên là Nha Trang Hải Môn – Nha Trang Sea Gate.  Lê Quí Đôn ở Phủ biên Tạp lục ( 1776)  cũng ghi chú rất nhiều vùng liên quan đến Nha Trang  như  Đầm Nha Trang, Dinh Nha Trang, Nguồn Nha Trang và Đèo Nha Trang. Trong hai chục năm đầu thế kỷ thứ 20, Nha Trang thay đổi mãnh liệt.  Ngày 30 tháng 8  năm 1924, Tòan Quyền  Đông Pháp ra nghị định biến Nha Trang thành một thị trấn -townlet , centre urbain; thiết lập  trên các làng cũ là Xương Huân, Phương Câu, Vạn Thạnh, Phương Sài và Phước Hải. Thời Pháp thuộc ,Nha Trang đã trở thành tỉnh lỵ tỉnh Khánh Hòa, thay cho thị trấn Diên Khánh. Các cơ sở  cai trị thuộc địa tỉnh  như  tòa  Công sứ, đồn chỉ huy Quân đội thuộc địa tỉnh, Bưu điện, Thương Mãi đều đặt tại đây. Còn  các cơ sở  hòang gia Triều đình  như dinh Tuần Vũ, Án Sát, Lảnh Binh thì lại đặt ở thành Diên Khánh. Ngày 7 tháng 5 năm 1937,  Tòan Quyền Đông Pháp lại ra một nghị định mới nâng cấp  thị trấn Nha Trang thành thị xã-town Nha Trang.  Lúc đó thị xã Nha Trang gồm 5 phường  của 5 làng cũ đã kể. Ngày 17 tháng giêng năm 1958, chánh phủ Đệ nhất Cọng Hòa  ra nghị định bỏ tình trạng thị xã Nha Trang và chia Nha Trang ra thành hai đơn vị xã nông thôn : Nha Trang Đông   và Nha Trang Tây thuộc huyện Vĩnh Xương. Ngày 22 tháng 10 năm 1970, Đệ nhị Cọng Hòa  ra nghị định tái lập thị xã Nha Trang, gồm Nha Trang Đông, Nha Trang Tây  và các xã nông thôn khác  như Vĩnh Hải, Vĩnh Phước, Vĩnh Trường, Vĩnh Nguyên,  Phước Hải  ( xã Vĩnh Thái ), Vĩnh Điềm Hạ  ( xã Vĩnh Hiệp ), Ngọc Thảo, Ngọc Hội và Lư Cấm ( xã Vĩnh Ngọc ) dưới quyền quản trị của huyện  Vĩnh Xương , cùng  chung với  các đảo Hòn Lớn, Hòn Một, Hòn Mun, Hòn Miễu , Hòn Tằm. Thị xã Nha Trang trở thành tỉnh lỵ  tỉnh Khánh Hòa. Thị xã gồm hai quận. Quận 1  gồm các xã Nha Trang Đông, Vĩnh Hải, Vĩnh Phước, các làng Ngọc Thảo, Ngọc Hội  và Lư cấm  thuộc Xã Vĩnh Ngọc, Vĩnh Điềm Hạ  của xã Vĩnh Hiệp. Quận 2 gồm  Nha Trang Tây , Vĩng Trường , Vĩnh Nguyên ( kể luôn cả các đảo Hòn Tre, Hòn Một, Hòn Mun , Hòn Tằm  ), làng Phước Hải thuộc xã Vĩnh Thái. Nghị định ngày 5 tháng 6 năm 1971 chia Nha Trang ra làm 11 vùng đô thị  và nghị định ngày 22 tháng 8 năm 1972  đổi tên các vùng đô thị  thành các phường thị xã. Nghị định  ngày 3 tháng 9 năm 1974 nhập các đảo Hòn Một, Hòn Cậu, Hòn Đụn , Hòn Chóp Vung, Hòn Đỏ vào  phường Vĩnh Hải quận 1và Hòn Ngọc trở thành phường Vĩnh Nguyên, thuộc quận 2 thị xã Nha Trang. Ngày 4 tháng tư năm 1975, Ủy Ban Quân Quản Khánh Hòa chia Nha Trang ra làm 3 quận là quận 1, quận 2 và quận Vĩnh Xương.  Tháng 9 năm 1975,  hai quận 1 và 2 nhập lại thành thị xã Nha Trang. Ngày 30 tháng 3 năm 1977, Nha Trang trở thành thị trấn cấp huyện  của tỉnh Phú Khánh là hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa nhập lại.  Ngày 27 tháng ba năm 1978, tỉnh ra quyết định  đặt xã Phước Đồng  vào thị xã Nha Trang. Ngày 1 tháng bảy năm 1989, tỉnh Phú Khánh chia hai  thành 2 tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa.  Nha Trang trở lại thành tỉnh lỵ tỉnh Khánh Hòa. Ngày 22 tháng tư năm 1999, Thủ tướng công nhận thị xã Nha Trang là đô thị hạng III , tỉnh quản trị.  Ngày 22 tháng tư năm 2009,  thủ tướng ra quyết định công nhận thị xã Nha Trang thành đô thị hạng II,  nhưng  còn do tỉnh quản trị.  Diện tích thị xã Nha Trang 251 km2( 97 dặm Anh vuông ). Dân số năm 2009 là 392 279 người và năm 2012 đã trên 500 000 người, dự trù tăng đến  560 000 người năm 2015 và 630 000 người  năm 2025, vì tỉ xuất đô thị hóa Nha Trang rất cao và  tháng 9 năm 2012  thủ tướng đã chấp thuận nhập thêm  hai xã mới phía tây là Diên An và Diên Tòan. Như vậy diện tích Nha Trang sẽ tăng lên đến 265 .47 km2 ( 102.5 dặm Anh vuông ).

        Tình trạng Hành Chánh Nha Trang hiện nay

        Nha Trang chia ra làm 27 phưòng – wards và xã , trong số này 20 là phường đô thị : Vĩnh Hải, Vĩnh Phước, Vĩnh Thọ, Xương Huân, Vạn Thắng, Vạn Thạnh, Phương Sài, Phương Sơn, Ngọc Hiệp, Phước Hòa, Phước Tân, Phước Tiến, Phước Hải, Lộc Thọ, Tân Lập, Vĩnh Nguyên, Vĩnh Trường, Phước Long ( thiết lập tháng 11 năm 1998 ), Vĩnh Hòa (thiết lập tháng tư năm 2002) và 8 xã phụ đô thị là Vĩnh Phương, Vĩnh Trung, Vĩnh Thạnh, Vĩnh Thái, Vĩnh Hiệp , Vĩnh Ngọc, Vĩnh Lương và Phước Đồng . Từ năm 1998, vì bước tiến đô thị hóa Nha Trang mau lẹ, rất nhiều vùng  đô thị hóa được qui họach và xây cất như Hòn Rớ, Bắc Việt, Thánh Gia, Đuờng Đệ , Nam Hòn Khô….  

        Giao Thông Nha Trang

  

(A) trên bản đồ là Cam Ranh

         Khi Vịnh Cam Ranh  trở thành một căn cứ Hải Quân quan trọng, Phi trường Nha Trang là phi trường chánh của thị xã. Trong thời Chiến Tranh Việt Nam, Không lực Hoa Kỳ và Không lực Việt Nam Cọng Hòa sử dụng phi trường này. Nhưng khi một phần  Vịnh Cam Ranh  trở thành một khu vực phát triễn kinh tế  thì phi trường quốc tế Cam Ranh  (cũng là phi trường quân sự  Hoa Kỳ  thành lập ở Chiến Tranh Việt Nam)  trở thành một phi trường dân sự cho Nha Trang. Phi trường này  ở Vịnh Cam Ranh, cách thị xã Nha Trang 28 km và năm 2007 đã là một trong số 4  phi trường đông khách nhất nước nhà. Số khách  là 683 000 người năm 2008.

     Nha Trang cũng nằm bên cạnh  Quốc lộ 1A, con đường chánh nối liền Nam Bắc.  Đường xe lữa Thống Nhất cũng chạy ngang qua và ngừng ở ga Nha Trang. Cảng nước sâu Văn Phong phía Bắc thị xã Nha Trang là  một cảng tàu trọng tải 100 000 tấn có thể cập bến, dự trừ khả năng chuyên chở 100 triệu tấn hàng hóa mỗi năm, đang được một tổ hợp công ty Nhật xây cất. Tổng số đầu tư  cho phức tạp cảng – thị trấn này lên đến 15 tỉ đô la Mỹ.

     Quốc lộ 26 nối Khánh Hòa với  tỉnh Đắc Lắc-Tây Nguyên, từ Ninh Hòa đến Khánh Dương – M’Drak ,  Krong Pach, Ban  Mê Thuột. Nha Trang cách Phan Rang 105 km, cách Ban mê Thuột  190km, cách Đà Lạt 205 Km, cách Qui Nhơn  228km  , cách Sài Gòn – TP HCM  441 km và cách Hà Nội 1287km. Phi trường Nha Trang cách trung tâm thành phố  5km. Hàng không Air Việt Nam  mỗi ngày đều có chuyến bay  đi TP HCM, Hà Nội và mỗi tuần 4 chuyến  bay đi Đà Nẳng.  Phi trường Cam Ranh  cách Nha Trang 35 km về phía Nam  và đều có các chuyến bay đi Hà Nội, TP HCM  và Đà Nẳng.  Xe búyt nối Nha Trang với Đà Nẳng, TP HCM,  Huế và Pleiku. Xe búyt mi -ni   chở khách  đến Hội An, Huế và Đà Lạt …  Các cảng Cam Ranh  và Nha Trang  nối  Khánh Hòa với nhiều tỉnh khác ở Việt Nam cũng như ngọai quốc.

           Giáo dục

       Nha Trang có nhiều đại học :Viện đại học  nhiều ngành Nha Trang  nguyên là  trường  Thủy sản Nha Trang biến thành, trường đại học Hải Quân, trường đại học Không Quân, trường đại học Sư Phạm, trường  đại học huấn luyện giáo viên mẩu giáo, trường đại học Du lịch và Nghệ Thuật  rất nổi tiếng ở Việt Nam. Ngòai các trường trung học thành danh, nên kể thêm Hải Học Viện Nha Trang – Oceanography Institute ,  Hải Học Viện duy nhất nước nhà, Viện Pasteur Nha Trang  là một trong những viện Pasteur danh tiếng Việt Nam. Viện Pasteur  Nha Trang do nhà bác học  vi khuẩn – bacteriologist Alexandre Yersin, dân Pháp – Thụy Sĩ  thiết lập ở  Nha Trang. Ông « quan »  Năm – colonel  Yersin  đã sống ở Nha Trang 50 năm và đã khám phá ra vi khuẩn Yersinia Pestis , lây truyền bệnh dịch hạch. Yersin chết ở  Nha Trang ngày 1 tháng 3 năm 1943. Việt Nam đã đặt một tên đường kỷ niệm ông  ở Nha Trang, lập một đền thờ gần mộ ông  và chuyễn nhà ông ở thành viện Bảo Tàng Yersin.  Hải Học Viện Nha Trang  có đến hàng ngàn mẩu  đời sống đại dương, nơi trưng bày nhiều trình diễn ngọan mục. Đây cũng là thư viện  đại dương lớn  nhất Việt Nam. Vùng bảo vệ  đời sống biển đảo Hòn Mun cũng là một trong 4 vùng bảo vệ thế giới IUCN  công nhận đầu tiên. Nhà trưng bày bể  nuôi cá – AquariumTrí Nguyên  cũng nuôi hàng trăm lòai cá đại dương hiếm có.   

         Năm 2007, quy họach mới  đô thị hóa Nha Trang được chánh phủ chấp thuận  Mục đích  là xây dựng  một thành phố  du lịch cận đại, văn minh cao, phát triễn bền vững, điều chỉnh lại  cơ cấu kinh tế  cho phù hợp các mục tiêu  du lịch và thương mãi tân tiến. Phi trường Nha Trang  sẽ chuyễn qua các công dụng phát triễn kinh tế, xã hội khác, cải thiện hạ tầng cơ sở  kỷ thuật và tái thiết các kiến trúc mới nhưng vẫn cố giữ  kiểu cách Việt Nam và dùng vật liệu trong nước ( tre, mây, gỗ lọai ? ) có giá trị cao hơn.  Thành phố Nha Trang  sẽ mở rộng thêm về phía Nam và Tây Nam  với các khu nghĩ mát biển và núi  làm thành môt dây chuyền  du lịch quốc gia Nha Trang – Cam Ranh .  Khu vực thành thị hiện hửu  phía Bắc  sẽ được nâng cấp thành một trung tâm giáo dục và đào tào huấn luyện, công nghệ, xe lữa và làm xanh  hóa – greening. Phía Tây sẽ phát triễn  một khu đô thị - thành thị mới cho thương mãi, dịch vụ,  có thêm chức năng hành chánh và cư trú ( gia cư ), hầu giảm bớt áp lực  từ trung tâm thành phố Nha Trang. Phát triễn sẽ  liên kết với các nơi khác của tỉnh Khánh Hòa, tỉ như  Vùng kinh tế Văn Phong , vịnh Cam Ranh  và những vùng kinh tế khác miền Trung.

          Những khu Bảo Tồn Bảo Vệ sinh thái sẽ được gìn giữ, tô điểm thêm và sử dụng hửu hiệu hơn. Như Vườn Quốc Gia Núi Chúarộng hơn 24 254 ha, chứa 72 lòai động vật có vú- mammals,  nơi có lẽ có nhiều  khỉ- douc( ?)  chân đen nhất nước, 181 lòai chim ,Công viên bảo tồn rừng Hòn Vọng Phu giữa Phú Yên và Khánh Hòa rộng 9000 ha chứa 191 lòai cây cỏ thực vật, 22 lòai động vật có vú  và 55 loài chim ; đáng kể ra là  các lòai chim trĩ hiếm, khỉ mặt đỏ, gấu tây Tạng , gấu Mã Lai Á , tê tê pangolin, các loài báo ( beo ) v.v… ;  Vùng Bảo vệ Biễn Hòn Mun Marine Protection Erea , thành lập năm 2001, mục đích bảo vệ 350 lòai san hô  cứng rắn hiếm có ( tưởng cũng nên nhắc qua Hòn Mun là  một nơi thu hoạch yến sào quan trọng ) ;  Kiểu mẩu  Quản lý Hôi Nhập  Bờ biển- Integrated Coastal Management Model, ở vùng sinh thái biển  Rạn Trào , rộng 28 ha  bờ biển gần Vịnh Văn Phong,  chứa đến 145 lòai phiêu sinh vừa thực vật - phytoplanktons vừa động  vật – zooplanktons, 5 lòai cây rừng sác- mangroves,  82 lòai san hô , 69 lòai cá biển, 6 lòai rong biển – seagrasses  

       Kinh tế Nha Trang

            Ở các vùng ngọai ô phụ cận  quanh thành phố Nha Trang  công nghệ đóng tàu  đã phát triển nhiều và góp phần đáng kể vào nền kinh tế Nha Trang. Thủy sản và dịch vụ  cũng quan trọng cho tỉnh lỵ. Khánh Hòa nói chung và Nha Trang nói riêng  góp phần lớn nhất vào mức thu cho ngân sách Việt Nam hàng năm.  Nuôi tôm hùm là một ngành công nghệ khá phát đạt cho dân gian sinh sống ở ngọai ô, vùng phụ cận Nha Trang. Phía Nam tỉnh lỵ  gần Vịnh Cam Ranh, nhiều công viên  công nghệ đang  xây dựng  và một phần  đã được phép đầu tư.  Khi cảng nước sâu vịnh Văn Phong hòan tất, vùng này  sẽ thành vùng kinh tế cường thịnh thứ ba cho Khánh Hòa ( sau Nha Trang và Cam Ranh).

       Nha Trang thành phố du lịch 

      Những gì đáng  thích thú về du lịch bãi biển Nha Trang

       Nhưng chánh yếu phát triển Nha Trang là du lịch. Nha Trang là một trung tâm  du lịch quan trọng Việt Nam, nhờ  các bãi biển đẹp đẽ, cát sạch và mịn màng, nước biển trong xanh và nhiệt độ  êm dịu suốt năm. Bải biển vừa rộng vừa dài,  hình giống như  một lưỡi liềm  bằng bạc , cán ở Xóm Cồn   và mũi chạy tới Vùng Chụt. Vùng giữa phình ra và được sóng biển mài dũa sáng trưng.  Các khu nghĩ mát tỉ như Vinpearl, Diamond Bay và Ana Mandara  và các công viên tiêu khiển  và  nước biển  đã thiết lập ở thành phố Nha Trang và ở các đảo ngòai khơi. Đường phố có thể đẹp nhất Nha Trang là   đường Trần Phú  dọc theo bờ biển, thường mệnh danh  làĐường Xa Lộ Thái Bình Dương – Pacific Coast Highway  (  mượn tên Xa Lộ, doc bờ biển từ Nam lên Bắc xinh đẹp  bang Ca Li – Hoa kỳ ? không có gì thua kém bờ biển  miền Đông Ý có Bellagio một lâu đài tiêu khiển, ca vũ nhạc, đánh bạc TP Las Vegas mượn tên, hay bờ biển Miền Tây Ý có đảo Capri, có vùng Marinella  ca sĩ Tino Rossi thời Tiền Chiến  1930- 40 hát các bài tình tứ Cha – Ông, Mẹ Bà đều  ghi chép , học thuộc lòng, đầu tóc chải «  brillantine »  bóng mượt ,  vùng Riveria  - TP Genoa- Gêne  và vùng bờ biển Anh da trời Côte d’ Azur  Monte Carlo- Cannes- Nice Pháp ) , của Việt Nam. Đường Trần Phú  được các hàng dừa , hàng ghế đá sạch bóng như gương  điểm tô thành một  dãi bồn Hoa  hình bán nguyệt  bốn mùa xanh tốt. Lác đác đây đó còn vương lại nhưng cây  phi laoCasuarina equisetifolia,   có lẽ đã trên trăm tuổi, được xén  thành các hình lọng, quạ ô,  chim muông, thú .  Đối diện bên đường là các toà Biệt thự nổi bật nhất là  khu nhà lầu , nhưng chỉ vài tầng khác các nhà lầu 30 -40 tầng hiện nay ở các thị trấn miền Nam, nhưng  các cổng  Biệt Thự hình Parabôl. 

 

Đường Xa Lộ Thái Bình Dương Nha Trang

                   Bãi biển Nha Trang, nơi bình minh  mặt trời đang mọc thần tiên đẹp đẻ, còn chứa Câu Lạc Bộ bơi thuyền buồm -  Sailing Club. Còn đêm sáng trăng  thì trước mặt  là một tấm nhung  trắng kết hòang bào  trải dười vòm nhà bằng Bạch Cầm nạm Kim cương. Đêm không trăng là một tấm nhung đen rải hồng bảo, xích bảo,  hoàng bào  như cách trang trí  trong đền thờ Ấn Độ vậy.  Năm 1994,  một người Úc khách ba lô dựng ra Câu lạc Bộ này , nhưng nay đã trở thành  một quán bar và khách sạn nổi tiếng nhất Nha Trang , một quán bar, khách sạn bải biển lịch sự, nhiệt đới, đồng quê và xa xỉ - mỹ lệ. Câu Lạc Bộ gồm 2 vùng, một vùng bải biển chánh  và một sân vườn  bên trong . Đáng tiếc là sân vườn nội này trược đây bị khách bỏ rơi, dù  Câu Lạc Bộ chỉ có chừng 30 m hướng biển. Cho nên nay Xưởng Điêu Khắc Đất liền- Land Sculptor Studio được giao nhiệm vụ nâng cấp  làm vị trí tươi sáng, cận đại  và thời thượng đúng mốt hơn. Họa kiểu mới  cố tạo ra một cảnh vườn hấp dẫn hơn.  Khởi sự bằng tái tạo cổng chánh vào vườn, bít lối mòn xe gắn máy vào đậu, buộc họ  phải lái xe gắn máy-motorbikes ( phương tiện chuyên chở đa số du khách nội địa)  dùng lối cửa chánh. Những hàng dừa , trồng dài  hai bên đường vào từ  cổng chánh vào tạo ra một viễn cảnh xa xôi,  nhìn thấy  được một hồ nước  trung tâm , thu hút các đôi mắt khách  từ cổng chánh ra Biển Đông.       Trên đảo Hòn Tre – Bamboo Island khá xa bờ biển Nha Trang  là một khu nghĩ mát chánh – major resort do nhóm  Vinpearl Group họat động. Xe thuyền Cáp- Vinpearl Cable Car , một lọai thuyền đáy  bằng Gondola Venitia ( Venise ) ở Ý (nhưng treo – lifttrên Cáp )  nối lục địa đất liền với công viên khu nghĩ mát 5 sao và công viên chủ đề- theme park Đảo Hòn Tre.

 

Xe thuyền Cáp- Vinpearl Cable Car

           Nha Trang là nơi ngưng giữa đường đi  cuộc thi đua du thuyền – yatch race, khởi sự  tại Hồng  Kông. Những năm gần đây, Nha Trang đã đón mời  nhiều cuộc đi chơi biển- cruises lịch sự 5 sao. Ngòai các cuộc đua  tàu thuyền buồm  - sail boat racing ( không rỏ đua thuyền thúng đặc thù miền Trung tiến tới đâu ?), Nha Trang còn tổ chức  nhiều họat động du lịch  khác cho người thăm viếng. Nhảy từ đảo này đến đảo kia- island hopping ( thường viếng thăm 5-6  đảo một chuyến ), lặn bình khí ép – scuba diving , các thể thao biển  và nhiều họat động thể thao khác rất  đa dạng tại Nha Trang.  Thông tin Du lịch do Trung Tâm Thông tin Du lịch Nha Trang ( không thuộc chánh quyền ) gần chợ  Chợ Đầm  điều khiển, cung cấp tài liệu cho du khách. Các món ăn thích thú ngon lành Nha Trang là các món hải sản tươi  và thịt heo nướng vĩ cuốn bánh tráng mỏng bột gạo.  Hai món cũng thu hút nhiều du khách  là món bánh canh chả cá  - noodle soup with fish paddies và bún  cá sứa- rice vermicelli with jelly fish . Xúp  tổ  chim Nha Trang có lẽ ngon nhất nước. Tổ chim thu thập  ở các ghềnh đá vách cheo leo, ngày nay nuôi  ở các đảo ngòai khơi và vài nơi ở nội thành nữa : đó là nhóm  tổ yến  -swiflet group nest, thường gọi là yến hang - Aerodramus fuciphagus germani .

                Đời sống ban đêm, các lễ hội kể cả thi Hoa Hậu Thế giới Nha Trang

Đêm Mơ Nha Trang

Đêm Nha Trang, nê ông xanh  ánh  trăng

Đêm Nha Trang, LED quang  quanh  xóm

Đây cầm ca, người mộng,  gái xưa  Cô Ta Ra

… Liễu thon thon đôi dáng, liễu cong đôi nét mày…

Lũ chúng em chờ chàng ba thế kỷ,

Tình hải hồ  hoa hậu vẫn nguyên hương…

Trên cánh nhạc Gangnam chàng hãy ngự,

Đàn tơ mây theo phách gỗ trầm hương…

Xin bẻ thuyền quay hướng, xin dục ngựa quay đầu

… Họp cùng chúng em, không nàng tiên má hồng nâu

Cũng nâng cánh biếc dâng tình lên khơi …

Hãy dừng đây chàng say ơi…

Hãy dừng đây, sương khói lạnh bên ngòai.

( Phỏng theo bài Đêm Hoa Đăng thời tiên chiến của thi sĩ Vũ Hoàng Chương (*))

(*) ... nhưng theo hình ảnh  và các sự việc Nha Trang xưa nay,  thay thế hinh ảnh Kim Lăng Tàu cỗ: như đèn nêông xanh ánh trăng phổ cập năm 1930 ? ở TP Los Angeles bang Ca Li,  đèn LED ( diode  )  ( mà các nhà khoa học Nhật bổn phát minh ra vưa được giải thưởng Nobel Vật lý học 2014 ,  vì đèn diode này rất hửu hiệu , ít tốn năng lượng,  rất rẽ tiền,  hình như nay đã dùng nhiều ở đường phố Đà Nẳng,  sẽ thay thế đèn nóng sáng – incandescent  ở Hoa Kỳ vào năm 2014, Kauthara- Cô Ta Ra là tên tộc dân Chăm gọi Nha Trang, như Pandarunga- Păng Đa Run Ga là Phan Rang.  Nha Trang thành phố Việt Nam  chúa Hiền thành lập năm 1653, nghĩa là đã 350 nay, nên “ chúng em” có thể là  các cô gái  cả hai tộc dân Kinh –Chăm, tình hải hồ là tình  các hoa hậu quốc tế bốn biển  đến Nha Trang tranh giải; vũnhạc Gangnam là nhạc nhảy múa  thời thượng sống động Nam Hàn, Nhật Bổn;  gỗ trầm hương Khánh Hòa là gỗ thơm xuất khẩu từ ngàn xưa; nàng tiên nâu là thuốc phiện…).

     Đời sống ban đêm- nightlife ở Nha Trang khá giới hạn, nhưng khu  quận du lịch Biệt Thự  có  thể   sinh họat quá nữa đêm. Đời sống ban đêm ở Biệt Thự  theo nhiều người, vui nhộn hơn  các thị trấn bờ biển  khác là Mũi Né – Phan Thiết, Đà Nẳng và Vũng Tàu – Ô Cấp. Sống động nhất  là vào dịp Tết , nhưng có thể đến tham quan bất cứ lúc nào, ngọai trừ các tháng mưa nhiều ( đặc biệt là tháng11 ). Rất nhiều du khách  thưởng lãm  đi tàu đò – boat ride trên sông  Cái,  sông Nha Trang.

     Nha Trang đón chào du khách  tham dự Lễ Hội Biển – Sea Festival,  tổ chức hai năm một lần. Nha Trang là nơi trình diễn thi HoaHậu Thế giới- Miss Universe 2008 Pageant ngày 14 tháng 7 năm 2008 và Hoa Hậu Địa Cầu( Hòan Vũ ) – Miss Earth 2010 ngày 14 tháng 12  năm  2010 và được chấp  nhận tổ chức  Á vận Trò Thể thao  Bải biển Á Châu -Asian Beach Games  năm 2016 .

         Danh lam Thắng cảnh Nha Trang

       Đã kể ra là :

     -Viện Bảo tàng Alexandre Yersin

    -Hải Học Viện  Nha Trang

    -Viện Pasteur Nha Trang

        -Bể nuôi cá đặc thù Trí Nguyên , còn gọi là Hòn Miễu, nuôi giống 40 loại cá đặc biệt ngoài một số loại tôm , cua

    -Xe thuyền đáy- Gondola  cáp –  Hòn Ngọc Việt -Vinepearl Cable Car.

       Những  nơi khác  đáng kể thêm là:

   -Đi tàu du ngọan  trên sông Cái, viếng thăm  các đảo ngòai khơi  và thác Bà Hổ

   -Lâu đài Bảo Đại

         -Suối nước nóng Tháp Bà ( Tháp Bà Nha Trang được xây dựng trên một ngọn đồi vùng núi Cù Lao, địa thế cảnh trí nên thơ, bốn bề cây cối xanh tươi, bóng mát.  Ngọn tháp lớn nhất  hiện nay thờ Nữ Thần Thiên Yana, toàn thân  điêu khắc bằng đá xanh chạm trỗ cực kỳ tinh xảo . Ngọn tháp thứ hai thờ thần Ricambhu, ngọn thứ ba thờ thần Linga – Dương Vật , ngọn thứ tư  thờ thần Ganeca. Hai ngọn khác nay đã đổ vỡ, tương truyền là thờ Bà Tiều, nghĩa mẩu  của Thiên Yana  và hòang tử Tri. … )

    -Đầm- lagoon Nha Phú

    -Dòng Hoa lan – Orchid Flower Stream

          -Đảo Khỉ  (không rỏ nơi đây  có nuôi   các lọai  khỉ thân  nhỏ  nhưng có giá trị lớn  về y học  như loại khỉ lông vàng mỗi con nặng 4- 8 kg,  tại Hòn Rều  một trong 1600 hòn đảo Vịnh Hạ Long, thuộc tỉnh Quảng Ninh Vịnh Bắc Bộ )

    -Bãi Sạn

              -Đi  Tàu Chơi biển “Nhậu, Uống  Đã Nư, Thả Dàn– All you can Drink Party Boat” như kiểu  “Ăn Bao Bụng, Búyt phê – Buffet”  Hoa Kỳ hay vùng Đồng Bằng  sông Pô trồng lúa ở Bắc Ý …như   các búyt phê TP Du lịch Las Vegas: búyt phê  Bacchanal,  Khách sạn Lâu Đài  Ceasars Palace mỗi ngày có  đến 3500 thực khách xếp hàng vào ăn nổi tiếng nhất nhờ món  điểm tâm bánh sừng bò và bánh mì hình nhẫn – croissant – doughnuts;  búyt phê Cạnh Vịnh,  Khách sạn Mandalay Bay món ngon nhất là càng cua – crab legs  (  Nha Trang có thể thay bằng càng tôm hùm Bình Ba – Cam Ranh chăng ? ) ; búyt phê  Khách sạn Bellagio , dọn món caviar – trứng cá tầm Nga vô tội vạ, không hề giới hạn và cơm Nhật sushi; búyt phê thôn làng – Village Buffet, Khách sạn Paris Las Vegas , mỗi món ăn  nổi tiếng là một thôn làng nước Pháp tỉ như bánh hạnh nhân lòng trắng trứng- macaron , macaroon…       

   -Đảo Hòn Tằm  - Silkworm island

   -Đảo Hòn Mun - Ebony island

   -Hòn Con Sẽ  Tre- Bamboo Sparrow  island

   -Hòn Ông

         -Đảo Yến – Swiftlet island hay đảo Salagane, sự thật là hai hòn  cách Nha Trang chừng 17Km

   -Hòn Tre – Bamboo island

   -Suối Đổ

   -Suối Tiên

   -Núi  Hòn Bà

  -Sân đánh cù, gôn nhỏ bé - mini golf,  khách sạn ( Nha Trang có 2 khách sạn mức sang quốc tế trong số 4 khách sạn nước nhà xếp hạng quốc tế )và bến tàu thuyền sông Cái

 -Thác Yang Bay

 

Thác Giang Bay

 -Tháp Bà Pô Nagar

 -Chùa Long Sơn  ( có tượng Phật trắng )

 -Nhà thờ chánh tòa  Nha Trang ….

 

            Lịch sử  Phát triển Cam Ranh

Vịnh Cam Ranh

         Cam Ranh là một vịnh nước sâu ở tỉnh Khánh Hòa .Vị trí  là một đảo Biển Đông Việt Nam ( tuy quốc tế thường gọi lầm là Nam Hải – South China Sea ) ở bờ biển Tây Nam  nước nhà, giữa hai các đô thị Nha Trang và Phan Rang,  cách  phía Đông Bắc Sài Gòn- TP HCM  khỏang 290 km ( 180 dặm Anh ).  Cam Ranh  được xem là   vùng trú ẩn  nước sâu tốt đẹp nhất Đông Nam  Á . Thềm lục  Đông Nam Á  tương đối hẹp ở Vịnh Cam Ranh , đưa nước  sâu vào tới gần đất liền .

          Tổng quát về Cam Ranh

       Theo dòng lịch sử, Vịnh Cam Ranh  rất đáng lưu ý  trên phương diện quân sự. Pháp đã dùng Cam Ranh làm môt căn cứ Hải Quân cho các lực luợng Đông Pháp.  Thời Nga Hòang , đây  là nơi dừng chân của hạm đội Đế quốc Nga do đô đốc Zinovy Rozhestvensky, trước trận Hải Chiến Nga – Nhật ở eo biển  Đối Mã – Battle of Tsushima, năm1905.  Hải quân Hòang gia Đế Quốc Nhật cũng sử dụng Cam Ranh  sửa sọan  xâm chiếm Mã lai Á năm 1942 . Năm 1944, Lực lượng Đặc Nhiệm Hải Quân   Hoa Kỳ - US Naval Task Force số 82  phá  tan tành hấu hết  các  cơ sở quân sự Nhật, nên Cam Ranh bị bỏ trống.

       Năm  1964 , hạm đội số 7  gửi   máy bay biển không thám Currituck ( AV -7 )  và các đơn vị Dò Mìn -Mine Flotilla units làm  nghiên cứu các bải biển, thủy văn học và thám hiểm  các vị trí là cơ sở được ở trên đất bờ biển . Họat động  sửa sọan này bất ngờ bắt gặp một tàu lưới vét ( lưới giả cào )- trawler Bắc Việt đang đổ bộ khí giới và đạn dược ở vịnh Vũng Rô kế cận, vào tháng 2 năm 1965. Sự cố này đưa tới việc Hoa Kỳ phát triễn Cam Ranh thành một căn cứ  quân sự chánh yếu cho Chiến Tranh Việt Nam . Không lực Hoa Kỳ họat động ở một cơ sở chở hàng hóa và không vận – cargo/ airlift  to lớn  gọi là Căn Cứ Không Quân Cam Ranh- Cam Ranh Air Base và cũng dùng làm một căn cứ phi cơ chiến đấu chiến thuật. Cam Ranh  là nơi  quân nhân Hoa Kỳ đến và đi ra khỏi ViệtNam,  sau thời gian phục vụ 12 tháng. Hải quân Hoa Kỳ  cũng dùng Cam Ranh như thể là một cảng quân sự quan trọng.  Hải quân Hoa Kỳ   xử dụng  nhiều lọai phi cơ  từ Cam Ranh và nhiều căn cứ khác, để  kiểm soát   không gian  các bờ biển Nam Việt Nam.

           Hải Quân Hoa Kỳ sử dụng Vịnh Cam Ranh

 

 

Cảng Cam Ranh 1965

         Vịnh Cam Ranh trở thành trung tâm  các họat động  kiểm sóat không gian bờ biển  tháng tư năm 1967, hhi Hoa Kỳ  thiết lập  Căn cứ Máy bay Hải quân ở đây để làm nơi  đậu các phi cơ tuần tra  P-2 Neptune và P- 3 Orion. Mùa hè năm 1967, bộ chỉ huy  và tham  mưu Kiểm sóat  Bờ Biển  chuyễn từ Sài Gòn đến Vịnh Cam Ranh, thiết lập vị trí chỉ huy hành quân hầu kiểm sóat  cố gắng Hành Quân Thời giờ Thị Trường – Market Time Operation.   Phối hợp tòan cõi Việt Nam cũng tăng cường thêm,  nhờ  thành hình Trạm  Truyền Thông Hải Quân - Naval Communications Station .

     Thoạt tiên  các tiện nghi  trên bờ ở vịnh Cam Ranh  rất giới hạn, đòi hỏi nhiều biện pháp tạm thời  để hổ trợ lực lượng  chiến đấu Hải Quân Hoa Kỳ. Các kho của Lục quân , cung cấp các vật dụng thường thức, trong khi các tàu nhỏ chở hàng hóa hạm đội thứ 7  là Mark ( AKL -12 )  và Brule ( AKL – 28 ) chở  các vật dụng  hải quân đặc biệt  từ Subic Bay ở Phi Luật Tân. Mãi đến  giữa năm 1966, khi các  tiện nghi  trên bờ đang sửa sọan làm nhiệm vụ mới, ăn uống và  cư trú nhân viên do APL – 55 đóng ở cảng đảm trách.  Một bến cầu được thiết lập để sửa chửa các tàu tuần tra duyên hải. Dần dần Họat Động Hổ trợ Hải quân  Sài Gòn, Phân đội Cam Ranh  cải thiện  duy trì  và sửa chữa , tài chánh, truyền thông, chuyên chở, bưu chánh, tiêu khiển và hổ trợ an ninh.

       Trong lúc tập trung bản doanh và lực lựợng của Thời giờ Thị Trường Vịnh Cam Ranh – Cam Ranh Bay of MarketTime  mùa hè năm 1967 , yêu cầu  hổ trợ căn cứ trở nên lạ thường. Chiếu theo đó, Họat động Hổ trợ Hải Quân Sài gòn , Phân đội Vịnh Cam Ranh tái họa thành  Tiẹn Nghi  Hổ trợ  HảiQuân cho Vịnh Cam Ranh, một tình trạng  tự chủ và tự  túc hơn,  một phân phối  tài nguyên và lực lượng cho các thiết lập trên bờ đã giúp thêm khả năng   cộng tác  cùng các đơn vị chiến đấu  đang xây đắp .  Đồng thời, Tiện nghi Vịnh Cam Ranh hòan tất nhiệm vụ  sửa chửa chánh các tàu và  phân phối thêm nhiều vật dụng đa lọai hơn cho lực lượng đặc nhiệm  chống xâm nhập. Thêm vào đó, Tóan hải quân  của Sở  Chung Kho Vũ Khí  cung cấp vũ khí cho  các lực lượng tuần tra bờ biển, kiểm sóat Sông Rạch  và di động trên sông cũng như  cho  súng ống các  khu trục hạm và tàu đổ bộ của Hạm Đội thứ 7. Đơn vị 302 Duy Trì Ong Biển- SeaBee Maintenance  cung cấp  giúp đở  công chánh cho  các Phân đội  phân tán của  Họat Động  Hổ Trợ Hải Quân.  Như thể  một phức tạp hậu cần khẩn thiết. Vịnh Cam Ranh tiếp tục họat động khá lâu, sau khi  các lực lượng chiến đấu rút khỏi miền Nam Việt Nam như thể là một phần Việt Nam Hóa Chiến tranh. Tuy nhiên, giữa tháng giêng và tháng tư năm 1972, Tiện Nghi không lực Hải Quân và Trạm  Truyền thông Hải Quân được trao lại cho Hải Quân Miền Nam và ngưng họat động.

              Vịnh Cam Ranh bị chiếm cứ tháng tư năm 1975

        Sau khi Hoa Kỳ rút khỏi miền Nam Việt Nam năm 1973, Không Quân miền Nam Việt Nam đã sử dụng phi trường Vịnh Cam Ranh như thể là kho chứa các máy bay cánh quạt  còn bay đượcA –IE , T- 28 .  Máy bay lọai này được cất giữ  ở kho, trong khi rất nhiều phản lực F-5s và A-37 được sử dụng vào  các cuộc hành quân  chống lại quân đội miền Bắc. Đầu xuân năm 1975, Bắc Việt nhận định  đúng là lúc hòan thành nhiệm vụ  Thống nhất Việt Nam duới thể chế Cọng sản, tung ra một lọat tấn công trên bộ nho nhỏ để dò xét phản ứng Hoa Kỳ.  Khi Tây Nguyên và các tỉnh phía Bắc miền Trung thất thủ,  hổn sợ xảy ra.  Đến ngày 30 tháng 3 năm 1975 , trật tự  tại Thành phố Đà Nẳng và ở cảng Đà Nẳng hòan tòan tan vỡ.  Các  lính đào ngũ Quân đội Miền Nam  bắn  vào dân gian và bắn lẫn nhau. Tiền quân Bắc Việt bắn vào các tàu Mỹ ở cảng Đà Nẳng và đưa các  tóan phá họai  đến trước, phá hủy các tiện nghi các cảng và các dân tị nạn cố  tìm cách leo lên bất cứ tàu bè nào còn chạy được. Thoạt tiên Vịnh Cam Ranh được lựa chọn  là nơi an tòan cho quân đội và dân sự Miền Nam, chở tàu di tản từ Đà Nẳng đến. Nhưng rồi ngay sau đó, Vịnh Cam Ranh cũng trở thành nguy hiểm.  Giữa 1  và 3 tháng tư năm 1975, rất nhiều dân tị nạn  vừa lên bộ  thì đã trở lui, lên lại tàu đi về miền Nam và miền Tây  đến đảo Phú Quốc ở  Biển Tây -Vịnh Thái Lan và lực luợng  ARVN rút khỏi căn cứ Cam Ranh. Ngày 3 tháng tư năm 1975, lực lượng Bắc Việt chiếm Vịnh Cam Ranh và mọi cơ sở quân sự Vịnh này. 

                   Căn cứ Hải Quân Sô Viết và Nga        

  

Hình vẽ minh họa căn cứ hải quân của Liên Xô tại vịnh Cam Ranh vào khoảng đầu thập niên 1980 (tài liệu VOA)

        Bốn năm sau thất thủ Sài Gòn và Thống Nhất Nam Bắc, Vịnh Cam Ranh  trở thành một  căn cứ hải quân  quan trọng của Hạm Đội Sô Viết Thái Bình Dương thời  chiến tranh lạnh. Năm 1979, Chánh phủ Sô Viết ký một thỏa hiệp  với Việt Nam thuê căn cứ 25 năm. Vịnh Cam Ranh là căn cứ hải quân  lớn nhất của Nga Sô Viết, giúp cho Nga Sô  dự tính  tăng cường sức mạnh ở Biển Đông.  Năm 1987, Nga Sô đã nới rộng căn cứ lên  4 lần hơn kích thước cũ và làm những tấn công  chế giễu hướng về Phi Luật Tân, theo tình báo của Hạm đội Thái Bình Dương Hoa Kỳ. Các nhà phân tích gợi ý rằng  phía Việt Nam  cũng xem hiện diện  Sô Viết là một  đòn cân chống trả lại  mọi đe dọa tiềm thế từ phía Trung Quốc. Cả Nga Sô lẫn Việt Nam đều chối bỏ mọi hiện diện này . Tuy nhiên,  năm 1988, bộ trưởng Ngọai giao Nga Sô là Eduard Shevardnadze đã bàn cải một cơ hội rút khỏi Vịnh Cam Ranh và các giảm bớt  hải quân, thật sự đã  thực thi năm 1990. Chánh phủ Nga tiếp tục  dàn xếp 25 năm ở thỏa hiệp năm 1993,  cho phép  tiếp tục dùng căn cứ làm nơi thu lượm dấu hiệu tình báo, đặc biệt các Truyền thông Trung Quốc tại Biển Đông. Năm đó, phần lớn nhân viên và tàu bè hải quân Nga  đã được rút đi, chỉ còn lưu lại hổ trợ kỷ thuật  cho trạm nghe ngóng.  Khi thuê mướn 25 năm sắp hết hạn, Việt Namđòi tiền thuê lên đến 200 triệu đô la Mỹ một năm  để căn cứ tiếp tục họat động. Nga không đồng ý và quyết định rút hết nhân viên. Ngày 2 tháng 5 năm 2002, cờ Nga hạ  đi mất tiêu lần cuối cùng. Năm đó, các chức quyền Việt Nam  dự trù biến căn cứ thành một cơ sở tiện nghi dân sự, như Chánh phủ Phi Luật Tân dự trù  cho căn cứ Mỹ tại Subic Bay.

            Cam Ranh quân cảng ( và không cảng ? ) bảo vệ hải phận, không phận Biển Đông- Trường Sa

 

 Xin thay rong hình Paracel Islands là quần đảo Hoàng Sa bằng quần đảo Trường Sa – Spratley Islands nói ở bài này

        Sau khi Nga rút đi, Hoa Kỳ thảo luận  cùng Việt Nam  mở lại Cam Ranh cho các tàu chiến ngọai quốc như đã làm với cảng Hải Phòng ở Bắc Việt và cảng  TP HCM ở miền Nam.  Ở một chuyễn động được xem như là một hành động an ninh  chống lại Trung Quốc xây dựng lực lượng Hải Quân ở Biển Đông – Nam Hải Tàu, thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tuyên bố  ngày 31 tháng 10 năm 2010 là vịnh Cam Ranh  sẽ  mở lại cho các hạm đội ngọai quốc , theo một dư án 3 năm nâng cấp các cơ sở cảng. Việt Nam đã thuê các cố vấn Nga chỉ huy  xây dựng các tiện nghi  mới sửa chửa tàu và hy vọng  sẽ mở cho tàu trên mặt nước và tàu ngầm  đến vào năm 2014. Xây dựng lại quân cảng Cam Ranh là điều kiện thiết yếu để giữ  gìn và phát triễn hải phận  biển Đông nước nhà  hơn cả  các cảng Phủ Quốc  cho hải phận biển Tây nữa. Vì bành trướng Trung Quốc ở Biển Đông hùng mạnh hơn, đã cưỡng chiếm Hòang Sa – Paracel Việt Nam từ 1974 và nhiều đảo Trường Sa Việt Nam mà Việt Nam chỉ mới chiếm lại được 28 đảo lớn nhỏ ( trong số trên 1000 đảo ?) Trường Sa, sau những trận hải chiến thập niên 1980 ( ? ). Vấn đề càng nghiêm trọng thêm, khi Trung Quốc lại  có thể bắt đầu thiết lập nới rộng vùng bảo vệ không lưu quốc phòng  -new air defense zones xâm phạm vùng không lưu Nam Hàn và Nhật ở vùng các đảo Điếu Ngư - Senkaku, Hòang Hải, như đã nới rộng “ bất hợp pháPhip” vùng  hải phận “Lưỡi Bò”  Trường Sa, Trung Quốc gọi là Nam Sa.  Bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ Leon Panetta  đã đến Vịnh Cam Ranh tháng 6 năm 2012 , thăm viếng lần đầu tiên của một cấp  bộ trưởng nội các Hoa Kỳ, kể từ thời Chiến Tranh Việt Nam. Cuối cùng cũng vào năm 2012, Việt Nam cố công thiết lập một căn cứ hải quân Nga tại Vịnh Cam Ranh , sẽ hòan thành năm 2014 như đã kể trên, nhưng không rỏ khi nào thì các tàu ngầm mới, các hỏa tiễn mới các phi cơ tàng hình hay không mới …,  Việt Nam  mua của  Nga hay nhờ Ấn Độ giúp đở chế tạo, có đủ sức tự vệ ở  hải phận và không phận biển Đông nước nhà trước các bành trướng xâm lăng của các lực lượng Trung Quốc, mỗi ngày một tân tiến và hùng mạnh thêm  ?

 

Vị trí chiến lược Không Cảng Cam Ranh kiểm soát toàn bộ Biển Đông VN 

         Phi trường quốc tế Cam Ranh

          Phi trường  quốc tế Cam Ranh đã mở cửa đón chào chuyến bay thương mãi đầu tiên đến từ Hà Nội , ngày19 tháng 5 năm 2004. Năm nay 2013, phi trường đã hòan tòan thay thế  phi trường Nha Trang trong nhiệm vụ này.

            Cảng Ba Ngòi 

            Cảng Ba Ngòi là cảng  thương mãi quốc tế  nằm ngay bên trong Vịnh Cam Ranh, có đủ mọi điều kiện thiên nhiên và tiềm năng thuận lợi,  phát triễn các dịch vụ của một hải cảng lớn, như:  bề sâu vùng thả neo, một vịnh kín gió bảo tố và rộng rải, rất gần khỏang chừng 10 km, Đường Giao Thông Biển Quốc tế- International Marine Route, cách phi trường Cam Ranh 25 km, cách quốc lộ 1A 1.5km và đường xe lữa Nam Bắc 3km.  Cho nên từ lâu đã là một Trung tâm Giao thông  Biển  cho vùng kinh tế Nam Khánh Hòa và các tỉnh lân cận .

        Chậm trễ,  thất bại Phát triển Vịnh Văn Phong

 

Vịnh Vân Phong - Đại Lãnh

         Ngược lại, phía Bắc Nha Trang, vịnh nhỏ rất đẹp là bải biển Đại Lãnh,  và nhất là Vịnh Văn Phong lại thất bại phát triễn. Dù Văn Phong là một cảnh trí thiên nhiên,  khí hậu ôn hòa , một bải biển  phần lớn là cát trắng mịn, có đồi núi  và rừng nhiệt đới bao quanh, những rạng san hô rực rở đủ màu sắc, nhiều dấu tích rừng ngập nước mặn, một môi trưòng lý tưởng  cho sinh vật biển đặc thù giá trị cao nước nhà.  Bề sâu vịnh là 22- 27m  và vịnh được bán đảo Hòn Gốm- Đầm Môn bảo vệ. Cảng Dốc Lệch ?, một bải biển vịnh Văn Phong có đường đi đến thị trấn Ninh Hòa và trung tâm huấn luyện Dục Mỹ,  đã được sử dụng đóng tàu thủy  và làm căn cứ hậu cần. Cảng Chính  Văn Phong khởi công xây cất giai đọan 1 tháng 9 năm 2009,  hai bến tàu  dự trù cho các tàu công ten nơ dài 16.5 m, trọng tải 9 000 TEU cập bến, và tăng lên sau đó đến 15 000 TEU. Nhưng nhiều trở ngại ( họa kiểu sai lầm, động đất di chuyễn… ) khiến mọi xây cất ngưng vào tháng  5 năm 2011 , chỉ  mới thực hiện 6 % xây cất bến tàu  dự liệu.Vậy chớ  các tổ hợp đâu tư Nhật do Sumitomo lảnh đạo đầu tư  15 tỉ đô la Mỹ  xây cất cảang sâu cho tàu  100 000 tấn cập bến được,  dự tính chất tải lên xuống 100 triệu tấn  hàng hóa một năm , rút lui năm nào ? Phát triễn Vùng Kinh tế Văn Phong gần Ninh Hòa rộng 150 000  ha cũng ngưng trệ,  vì xây dựng hạ tầng cơ sở không được chánh quyền trung ương chấp thuận và giải ngân hổ trợ.  Ba sự cố tai hại nhất là chánh quyền đã rút đi năm 2011 môn bài của hảng chuyên chở tàu thủy Vinalines Shipping, vì công ty nà không đủ khả năng tài chánh;  sau đó là Petro Việt Nam cũng rút hết mọi đầu tư  khỏi Văn Phong và Công Ty Nam Hàn STX  Group  cũng bị đóng cửa vì thiếu tài chánh  ? Tóm lại 125 dự án phát triễn Văn Phong chỉ là những công ty giấy -  project papers?

                      Huyện Trường Sa

     Quần đảo Trường  Sa Viêt Nam  tên Tàu là Nansha Islands, tên Phi Luật Tân là  kapuluan ng Kalayan là một nhóm đảo, nhiều quốc gia tranh chấp chủ quyền: gồm  hơn  750  rạng đá san hô – reefs , tiểu đảo, vòng rạng đá san hô- atolls  và bải cát – đá ngầm cays ở Biển Đông Việt Nam mà quốc tế thường gọi là Nam Hải Tàu – Soputh China Sea . Ttên gọi theo  nhà thám hiểm Richard Spatly  nhìn thấy quần đảo năm   1845 . Các đảo rộng chừng 4km2   đât trồi lên trên mặt nước và  chiếm một vùng biển rộng lớn  hơn 425 000 km29( 164 000 dặm Anh vuông).  Thât ra  quân đảo Spratly  gồm 3 quần đảo ở Biển Đông – Nam Hải  có đến 30 000  tiểu đảo ,  rạng đá san hô  làm cho việc  cai trị và kinh tế   vùng này rất phức tap.  Các đảo  nhỏ bé và xa xăm này, riêng chúng rất ít giá trị kinh tế , nhưng lại rất quan trọng  thiết lập các ranh giới – biên cương  quốc tế các quốc gia . Không có dân địa phương trú ngụ trên bấtcứ một đảo, tiểu đảo nào cả.  Tuy nhiên,   các vùng đánh cá rất dồi dào  và   quân đảo có thể chứa  nhiều du_. trữ đáng kê> về dâulữa và khí dầu  thiên nghiên .          

 

  Biển quanh Spratlys  được các  dân đi biển gọi là Nơi Nguy hiểm- Dangerous Ground , đặc điểm là các tiểu đa/o thấp b , các rạng đá san hô  chìm ngầm  và các s vòng san hô ẩm thấp nước biển ngập tràn, nhiều rặng đá san hô bất thình lìn h nối lên  từ biển sâu thẳm , rất khó cho tàu bè đi lại. Ngoài nhưng tranh dành lảnh thổ có chừng 45  tiểu đảo, rạng đá san hô, rạng bải cát ngầm  và những  cấu tạo  khác, quân sự Trung Quốc,  Cộng Hòa Đài Loan, Phi luật Tân và Mã Lai Á trấn đóng. Brunei không chiếm đóng quân sự, nhưng lại  tuyên bố độc chiếm một vùng kinh tế đặc hủu ở phía Đông Nam Spratlys, gồm luôn cả Louisa Reef. Nay tranh chấp quân sự và  đàm phán ngọai giao là giửa : Brunei ở một phần Vùng Đặc hửu Kinh tế,  Trung Quốc về một phần  thành phố Tam Sa – Sansha city, thuộc  tỉnh Hải Nam,  Mã Lai Á ở một phần tiểu bang Sabah,  Phi Luật Tân  ở một phần tỉnh  Palawan, Cộng hòa Đài Loan ở một phần thị xã Cao Hùng , và Việt Nam là một huyện tỉnh Khánh Hòa.

    Riêng Việt Nam cho biết là  nhà học giả Lê Qúi Đôn ở Phủ Biên Tạp Lục - -the Frontier Chronicles đã viết  là hai quần đảo Hoàng Sa – Paracel Islands và Trường Sa- Spratley Islands, thuộc tỉnh Quảng Ngãi có thể thu  họach những hải sản và sản phẩm nào rồi.  Những văn bản  viết vào thế kỷ thứ 17,  đã nói đến chánh quyền Việt Nam hổ trợ  nhiều họat động kinh tế ở hai quần đảo này  vào đời Nhà Hậu Lê, và 200 năm trước đó   chánh quyền Việt Nam đã làm nhiều nghiên cứu địa lý ở đó. Việt Nam đã vẽ bản đồ  từ năm 1934, phối hợp các quần đảo Spratley và Paracel  gọi chung là Vạn Lý Trương Sa ,  dùng hai chữ Tàu gọi hai quần đảo là “Wan Li” và “ Chang Sa”. Theo bao chí Hà Nội ,   năm 1838,  bản đồ Việt Nam  biên chép  tên chung hai quần đảo là  là Bải Cát Vàng -  Golden Sandbanks.  Vào thế   kỷ thứ 19 và đầu thế kỷ thứ 20  thỉng thỏang có tàu bè Tây Phương đi lại ở vùng này,  nhất là thuyền trưởng Richard Spratyl tên đã dùng gọi Trương Sa.  Thâp niên 1970, Đạitá Hải Quân Anh  James  Goerges Meads chiếm cứ  các quần đảo này.  Năm  1883 , các tàu Đức nghiên cuứu hai quần đảo , nhưng rútlui sau khi chánh quyền Quảng Đông – Guang Dong, đời nhàThanh phản dối. Năm 1933 , Pháp  xác nhận  là Spratlys và Paracels , thuộc quyền Việt Nam  từ năm 1887, nhân danh Việt Nam lúc đó là  thuộc địa Pháp. Nhât chiếm cứ   vài đảo Spratley năm 1939 , làm căn cứ tàu ngầm Nhât hầu chiếm tòan thê ĐôngNam Á . Và từ tháng hai năm 1939  đến tháng 8 năm 1945 , Nhật chiểm cả hai quần đảo Spratly và Paracel.  Tháng 11 năm 1946 , Chánh quyền Cộng hòa ĐàiLoan  đưa  Tàu quân sự  đến chiếm các quần đảo, khi Nhật đầu hàng. Đài Loan đã  chiểm đảo lớn nhất và có lẽ là đảo ở được tốt nhất là đảo TháiBình – Taiping Island, tuyên bố tòan thể Spratleys thuộc quyền Đài Loan. Năm 1949 , đài Loan rútkhỏi Táibình  và đa số các đảo Sprateys và Paracels , khi   Chánh quyền Cọng Sản thắng cuộc ở Trung Quôc , nhưng lại tái chiếm Đảo Thái Bình  năm 1956  và cai trỉ đảo này, mãi ch dến năm 2013.  

     Năm 1954 – 55 ? , Chánh quyền Miền Nam Viêt Nam  chiếm quần đảo  Trương Sa  sau khi Pháp thất trận ở Điện Biên Phủ.  Nhưng Trung quốc năm  1958 lại tuyên bố  chủ quyền ở vùng này , trong đó có cả quần đảo Spratleys . Năm 1988  tàu chiến Trung Quốc và Viêt Nam giao tranh ơ vùng  Johnson  South Reef,  Trung Quốc gọi là  YongShu và Phi luật Tân gọi là  Mabini Reef .    

      Năm 1999, Phi Luât Tân   đưa chiến hạm  BRP Sierra Madre đổ bộ  lên gần đảo  Second Thomas Shoal , hầu thiết lập một căn cứ quân sự ,     Nhưng  năm 2014  lại rút hết quân. Năm 2011 , Phi Luật Tân bắt đầu gọi Biển Nam Hải Tàu là Biển TâyPhi Luật Tân. 

       Tháng 7 năm 2012, Quốc Hội Việt Nam ban hành đạo luật qui đinh biên giới Biển Đông Việt Nam , gồm luôn cá hai quần Đảo Spratlys và Paracels …               

          Phát triển nông nghiệp     

      Khánh Hòa là một tỉnh ngư nghiệp lớn hơn canh nông.  Nhờ tỉnh nhà có nhiều ngư trang nuôi thủy sản , sản lượng chiếm đên 2/3 tổng thủy hải sản tòan tỉnh. Khu vực Canh nông Khánh Hòa tương đối nhỏ bé.  Lúa gạo Khánh Hòa nhỏ nhất các tỉnh Nam duyên  Nam  Miền Trung. Năm 2007 đạt 188 500 tấn  lúa, nghĩa là 120 – 130 Kg cho mỗi đầu người , tương đương  một phần tư  mức đảm bảo tự  túc là 500 Kg/ người. Nhưng nhờ dịch vụ du lịch , cán cân  thương mãi Khánh Hòa những năm gần đây  rất thuận lợi : năm 2007  tỉnh xuất khẩu trên 503 triệu đô la Mỹ và chỉ nhập khẩu  222 .5 triệu , thừa sức mua nông phẩm bổ túc cần thiết .

    Nông sản  đáng kể Khánh Hòa là mía ( năm 2007 sản xuất  740 000 tấn , hơn 4 .2 % tổng số mía  quốc gia ) và hột điều- đào lộn hột ( n  ăm 1975 chưa có bao nhiêu, nhưng năm 2007 đã là  5238 tấn ) . Hai đặc sản Khánh Hòa khác là thanh long (Khánh Hòa là nơi trồng thanh Long đầu tiên nước nhà ? , nhưng nay đã bị Ninh Thuận -Bình Thuận bỏ xa ), thuốc lá thơm-  tabac blond ở vài  thôn đèo Rù Rì, phía Bắc Nha Trang  thập niên 1960, nhưng nay không thấy ai đề cập tới nữa . Đất nông nghiệp chỉ đạt 87 100 ha hay  16 .7 % đất đai tỉnh nhà.  Rừng chiếm đến  hơn 1/2 diện tích tòan tỉnh. Đặc biệt là  Vùng núi Hòn Bà cách Nha Trang 30 Km  có một vùng đỉnh khí hậu tương đương tự Đà Lạt và SaPa;  mưa gần như suốt năm  trung bình  252 ngày mưa một năm, tong khi vùng chân núi và vùng thấp lân cận  như Diên Khánh và Cam Ranh lại có khí hậu khô khan thể thức Phan Rang .  Hòn Bà (theo Trần Đăng Hồng 2012 : Việt Nam  Văn Hóa và Môi Trường Thái Công Tụng và Lê Hửu Mục chủ biên )  là nơi ông Năm Yersin  thiết lập năm 1914 (cách đây 100 năm )  một la bô sinh học đầu tiên nước nhà , một trạm khí tượng  và một vườn thí nghiệm cây ký ninh - Cinchona ledgeriana trị sốt rét.  Phải cố gắng tái tạo  rừng vùng đỉnh Hòn Bà rừng bị tàn phá bằng các cây ăn trái ôn đới -  bán nhiệt đới như hai vùng mát này. Hòn Bà còn giữ được một khu rừng nguyên sinh – primary forest , gồm nhiều cây tùng bách Pê mu – fokienia hodginsii, một đại mộc cao 20m  vùng Phú Khánh , gỗ làm hòm, đồ mỹ nghệ rất tốt . Hòn Hà còn là vùng đặc hửu cho nhiều lòai  trà mi – Camellia sp. Việt Nam,  hàng trăm lòai hoa lan,  chim chóc cùng nhiều lọai bướm đặc hửu nước nhà. Hòn Bà là nơi duy nhất tìm thấy  các loai chim hiếm có, thuộclòai  phụ  chim họa mi, chim hét ( ? )- robisonni subspecies ;  sáo hót – laughing thrushes  mào đen black hooded , má trắng – white cheeks,  vẹt  đầu xám – grey headed parrotbill, chim hót cao cẳng  đuôi ngắn mã tấu – short tail scimitar babblers….  Tháng 6 năm 2005, các nhà khoa học Nga đã nhận diện một lòai rắn mối – lizard mới .  Tại sao không thử nghiệm ở chân núi nóng nực hơn với các giống cây bàng biển thuộc họ Trâm – Chưn Bầu Combretaceae   chứa cả chục loài  Terminalia sp. Việt Nam có tên là Chiêu Liêu, Bàng  tán  vuông của các đảo Trường Sa , Khánh Hòa quản trị hay quần đảo Hòang Sa Trung Quốc cưỡng chiếm sau 1974, hiện thuộc huyện đảo “ tỏi” Lý Sơn – Quảng Ngãi , là  cây bàng cho bóng mát , trước khi rụng lá xanh thành màu đỏ ( do đó có tên là cây phong chăng ? , lại mọc tốt chịu đựng gió bảo biển Đông nên được gọi thêm là cây phong ba?,  mọc tốt ở đất cát , đá cằn cổi ở Trường Sa , Hòang Sa. Bàng  biển, phong ba tán vuông,  tên khoa học là Terminalia  catappa , tên Anh  là sea almond – hạnh nhân biển, hạnh nhân Ấn Độ- Indian almond, tên Pháp là badamier. Nhân hột  bàng ngon nhưng nhỏ bé ; trái T. catapppa   thu lượm  chế biến vùng Vũng Tàu -Bà Rịa ?  thành kẹo hột bàng. Đây là một cây ăn trái  đáng cho Việt Nam  du nhập thêm giống mới từ Ấn độ ? , lai giống tuyễn chọn giống cho nhân cao năng hơn , làm thành một hạnh nhân nhiệt đới đặc thù vùng cát biển , đất khô cằn nước nhà, như đã thành công với hột điều, đào lộn hột- cashew nut ngày nay.        

 

Gỗ Trầm Hương

       Hai  sản phẩm đặc sản không thể quên  là cây gỗ trầm hương – kỳ nam và  tổ yến sào . Các chi tiết  về  trầm hương đã được trình bày  cách đây 2 năm, ở bài gỗ trầm hương Việt Nam và thế giới tháng 11 năm 2011. Nhắc lại là gỗ Trầm hương  - Kỳ nam   tên ngọai quốc là Calambac, khác hẳn lòai gỗ hương thơm, gỗ đàn hương - sandal wood.  Danh từ Nhật cho trầm hương là jinko và Tàu gọi là chénxiàng. Thực tế thế giới có nhiều lòai cho gỗ thơm  của tông chi thực vật Aqualiaria sp..,nhưng tốt nhất là lòai Aqualaria crassna , một đại thụ 4 – 10m , mọc nhiều ở vùng Ninh Hòa.  Lây nhiễm lòai nấm nang bào tử- ascomycete  Phialaphora parasitica  để sản xuất ra một lọai nhựa- resin chứa trầm hương thơm phức. Việt Nam nay đã trồng được tốt  A. crassna, cây  lây nhiểm được nhân tạo  nấm nang bào tử, để sản xuất nhựa Calambac ?  Việt Nam  là nơi sản xuất yến sào hay tổ chim yến- swiflet bird nest phẩm gía cao tại Hội An , Khánh Hòa , Đà Nẳng và Phú Yên. Nhưng sản phẩm đa lọai nhất, nhiều nhất  ngày nay, lại ở Khánh Hòa, tại  các đảo gần vịnh Nha Trang, một hòn đôi còn mệnh danh là Hòn Yến- Salagane Islands.  Chim yến làm tổ  ăn được bằng nước miếng ( dãi ) trên thế giới  gồm 4 tông chi Aerodramus.  Hyerochous, Schoutenappy  và Callocharia thuộc họ chim yến  Agroidus .  xếp thành  30 loài  ở Nam Á và các đảo Thái Bình Dương.  Chim yến (theo Thái Công Tụng-  2005 ) thường thuộc loài Collocallia Fuciphaga ,  cánh dài 115 – 125 m, lưng màu đen. Chim yến kiếm môi trên không trung, ăn nhiều lọai côn trùng  như ruồi, muổi , mối, kiến, chuồn chuồn, bướm. Làm tổ trên vách đá cheo leo, rất trơn để  rắn, chuột khó leo đến. Tổ yến  nặng từ 8- 10gr, màu sẩm có 90 % nước bọt và khỏang 10% tạp chất khác.  Hàm lượng đạm cao – 40 50%.  Cũng theo Thái Công Tụng, phân lọai từ cao xuống thấp  : yến huyết màu  đỏ như máu, yến hồng màu da cam, yến quang  màu  trắng ngà, yến  thiên  màu tối hơn yến quang  tổ chỉ nặng 6- 7 gr , yến bài , yến vụn…  Ngòai một số công ty tư nhỏ , Công ty quốc doanh tổ yến  Salagane Nest Company  quốc doanh trụ sở tại Hòn Yến , nay đã có chi nhánh ở 32  đảo, 154 nước và liên hợp  với 18 công ty trung bình thế giới :  hy vọng sẽ sản xuất 3500 tấn tổ yến thưong mãi hóa năm 2015 và 4500 tấn  năm 2020. Một kg yến trắng bán 4000 USD ở Hồng Kông ( trong nước giá  2000 USD /kg ) như vậy hy vọng doanh thu sẽ lên đến 7 – 12 tỉ USD năm 2020 ? Năm 2012, doanh vụ Salagane  là 2,640 tỉ ĐVN.  Phẩm giá tổ yến cao nhất là Cam Thịnh  và Tổ hợp  bán ra hiện nay đến 40 lọai sản phẩm yến sào khác nhau, khắp 63 tỉnh ,TP Việt Nam. Tổ hợp còn có tổ chức nghiên cứu  cải thiện năng xuất cách nuôi yến làm tổ và tạo ra thêm sản phẩm mới nguồn gốc yến sào.             

          (Irvine, Nam Ca Li – Hoa Kỳ, ngày 6 tháng 12 năm 2013 )