01/01/2015
Hè năm 2014 , vụ tự tử của một nhà khoa học Nhật về tế bào gốc, đã khiến cho giới khoa học phải khảo sát lại linh hồn mình. Cái chết của Yoshiki Sasai đến sau một xì căng đan – scandal liên quan đến hai bài báo rút lui vì gian lận và đây là một ca lộ liễu nhất của vi phạm hóa học năm 2014. Nhưng đó không phải là ca duy nhất . Nhiều câu hỏi quan trọng về khảo cứu tế bào gốc cũng được Piero Anversa đại học Harvard nêu lên. Chúng ta đã biết thêm hơn về Cory Toth , nguyên là nhà khảo cứu tiểu –đái đường Viện đại học Calgary , Canada, la bô giả mạo dữ liệu ở 9 bài báo xuất bản . Và chúng ta cũng thấy khám phá một vòng hiển nhiên tạo dựng một đánh giá tích cực , nghĩa là các duyệt xét của đồng nghiệp ngang vai vế các bản thảo đệ trình, nhưng 60 bản thảo sau đó phải rút lui.
Rất có thể năm 2014 là năm khủng khiếp Annus horribilis về thế giới khoa học gian lận. Nhiều dân chúng Mỹ đã trả bằng đô la thuế khóa cho ngành khảo cứu, tin tức về những sự cố này là một cuộc đánh thức dậy thô bạo . Nhưng ở Nhìn Xem Rút Lui – Retraction Watch , khi chúng ta nhìn và nghe thấy lọai bàn luận này, chúng ta có cảm giác tương tự đại úy cảnh sát trong phim Casablanca tuyên bố là ông đã bị “ sốc , sốc “ khi ông đánh cuộc trên RicK ‘s , chỉ để đựợc trao tay thắng cuộc một lúc sau đó .
Chúng tôi đã khởi đầu Nhìn Xem Rút Lui năm 2010 , và từ đó mỗi năm chúng tôi đã chứng kiến ít nhất là một số ca đủ lớn để có thể đăng đề trang nhất: nhà đánh thuốc mê Yoshikita Fujii chiếm quán quân về 183 rút lui , Diederik Stapel mà tòan sự nghiệp tâm lý xã hội phá nền tảng gần như là giả mạo ; Joachim Boldt , chuyên viên săn sóc cực trọng đã là quán quân trước đó về rút lui . Danh sách tiếp tục dài dòng. Vậy chớ chúng ta học hỏi gì từ các xi căng đan này ? Vậy các tập san học gỉa và các biên tập viên chúng , nhấn manh rằng các duyệt xét kẻ vai vế ngang hàng, đáng tin cậy hơn là mọi điều công chúng nghe được về khoa học, có phần tốt hơn là những tay hò hét hội chợ rao quảng cáo hàng giả rẽ tiền ?
Câu trả lời ngắn gọn là không. Các tập san và các nhà xuất bản phầnlớn là làm việc tốt đẹp . Mỗi ngày , họ dùng phần mềm để sàng lọc các bản thảo viết tay về ăn cắp(đạo ) văn - plagiarism và vài người còn dùng các chuyên viên thống kê để duyệt xét các dấu hiệu giả mạo dữ liệu. Ở trường hợp Fujii chẳng hạn, tập san Anaesthesia dùng một gu ru ( thầy tinh thần Ấn độ giáo ) thống kê phân tích các bài báo Fujii . Kết luận của gu ru : cơ hội cho các dữ liệu đứng đắn thật là nhỏ nhoi vô cùng. Không thực tiễn áp dụng cách xem xét rộng rải này cho mỗi bản viết tay của gần 2 triệu bản đệ trình mỗi năm . Nhưng làm duyệt xét thống kê các bài báo bị treo cờ hiệu trong tiến trình biên tập, hay có lẽ quan trọng hơn nữa sau khi xuất bản là một mục tiêu có thể hòan tất được, một mục tiêu có cơ góp phần đầy ý nghĩa cho tòan thể văn chương khoa học.
Thật sự , duyệt xét của các tay vai vế ngang hàng sau xuất bản là một hiện tượng đang trổi dậy trong giới xuất bản học giả . Trên các vị trí tỉ như PubPeer, các nhà khảo cứu chỉ trích các bài báo , nhấn mạnh mọi điều , từ các sai lầm hay những điểm vấn đề khác đến tiềm năng thao tác các hình ảnh và các chứng cớ khác về hành động phạm pháp . Một trong những lý do tuồng như có nhiều gian lận hơn, đơn giản là vì chúng ta đã có cách tìm ra chúng tốt hơn. Nhiều nhà khoa học, biên tập viên và nhà xuất bản tập san, đã phản ứng một cách thận trọng về PubPeer và đồng lọai. Vài người khẳng định là tình trạng vô danh của các nhà duyệt xét sau xuất bản, sinh sản ra các săn bắt phù thủy và làm tai hại các kẻ ngòai cuộc vô tội . Nhưng các vị trí lại giúp đở chụp bắt ngựa ngay khi chúng vừa ra khỏi chuồng . Hơn nữa, những cố gắng nhỏ nhưng đang tăng thêm cũng đã bắt đầu, để thử nghiệm xem khảo cứu có đứng vững khi lập lại nhiều lần , theo ngôn từ khoa học là sao chép, không ở các thí nghiệm trên ung thư và khảo cứu tâm lý .
Mọi cố gắng này chủ yếu nhấn mạnh một điểm cực trọng, một điểm mà khoa học cần khá nhiều thời gian để ôm chồm : bài báo không là một vật bất xâm phạm thánh thiện- sacrosanct . Chúng không đến trên thế giới mà không hề hư hại, tỏa ra tính miễn nhiễm thánh thần đối với phê bình và nghệ thuật phê bình . Nếu nhiều nhà khoa học đi đến nghĩ rằng một xuất bản mới là một ấu trùng của hiểu biết khoa học và nếu ít trường và cơ quan cung cấp tài chánh đánh giá cao bài báo tập san, căn cứ sở hửu . cấp tiền không và đề xướng trên đó, thì các nhà khảo cứu sẽ có cảm giác ít bị áp lực hơn để xén góc và chế tạo những thành quả kịch tính .
Báo cáo các ca trên đó các nhà khoa học đã làm gian lận, có thể làm nản lòng, có khi thật đáng buồn. Nhưng đối với mỗi tay gian lận trên đó, chúng ta lại biết có hàng tá nhà khoa học mau lẹ sủa chửa ghi chép khi họ khám phá ra vấn đề ở công trình họ . Và họ xỉ vả chống lại tính miễn cưỡng các bạn ngang vai vế không muốn làm như vậy. Buồn thay , nhiều nhà khoa học lại e ngại là nhìn nhận bất cứ gian lận nào giữa họ, sẽ làm mất đi tài trợ .
Chúng ta bị chuyện cũ rích hướng dẫn: che dấu còn tệ hại hơn là tội ác. Nếu hiểu biết tường tận thêm về một vấn đề đang xảy ra dẫn tới trong sáng hơn, thì tiến trình khoa học và dân chúng lợi lộc thêm nhờ hiểu biết tạo nên , cũng sẽ tốt đẹp hơn.
( Chiếu theo Adam Marcus và Ivan Oransky, Tập san Khám Phá, tháng 1- 2 năm 2015 )
( Irvine , Nam Ca li – Hoa Kỳ , ngày 27-12- 2014)
