20/3/2014
Thực phẩm là một trong những đóng góp lớn vào phúc lợi của nhân loại. Đói là tai họa do thiên tai hay do con người hoặc cả hai cùng một lúc. Có thấy cảnh đói mới thấy đau xót trong lòng dù người hờ hững đến đâu. Tôi không chứng kiến nạn đói năm 1945 do quân phiệt Nhựt gây ra đã làm chết bao sinh mạng miền Bắc Việt Nam mà tài liệu đã ghi. Nhưng khi bắt đầu làm việc ờ Phi Châu năm 1976, tôi đã tận mắt thấy cái đói của con người. Cái đói của cư dân vùng Sahel nam Sa mạc Sahara do hạn hán nhiều năm, mùa màng không thu họach được gì cả. Cái đói ở Sudan, ở Somalia là do các phe phái đánh nhau cản đường tiếp tế lương lực đến vùng thiếu ăn. Cái đói ở A-Phú Hãn vừa do khô hạn, khí hậu buốt giá và chiến tranh. Trên các hệ thống truyền thông, không thấy thiếu hình ảnh người đói chỉ còn bộ xương, gương mặt hốc hác. Chuyện xóa đói giảm nghèo là việc có tầm vóc quốc gia và quốc tế không thuôc phạm vi của đoản văn này.
Đối với những gia đình trong vùng đói kém, họ cần tìm đến vùng đô thị đông đúc để có cơ may tìm được thức ăn độ nhựt. Do bối cảnh sống cạnh những người nghèo khổ từ những mảnh đất khô hạn, giá buốt và loạn lạc, tôi đã tiếp cận được với họ qua những đứa trẻ đánh giày. Làm sao tôi gặp các trẻ đánh giày là do bắt nguồn một sự tình cờ. Đầu năm 1976, tôi đi công tác 6 nước vùng Tây Phi Châu Nam Sa mạc Sahara cùng với nhóm đồng nghiệp của IFDC.
Trạm dừng đầu tiên là thủ đô Niamey, Niger. Sau khi check-in vào khách sạn, một đồng nghiệp muốn ra phố gần đó để mua một gói thuốc lá. Bạn rũ tôi đi cùng. Bạn thấy mấy người trẻ bán thuốc lá dạo. Bạn gọi “cigarettes”. Lập tức có khỏang hơn mười mấy người chào hàng. Họ vây chặc đồng nghiệp của tôi, người nào cũng đưa một gói thuốc lá vào mặt bạn. Người cao người thấp đều tranh nhau. Trong cảnh gần như áp đão đồng nghiệp của tôi bỡi đám người bán thuốc lá, đồng nghiệp của tôi hốt hõang thét lớn để bắt họ đứng xa ra. Vô hiệu. Tôi đứng cạnh, thấy nguy tới nơi, nếu không can thiệp giải vây đồng nghiệp thì bạn có thể bị ngộp thở. Tôi vừa thét lớn vừa kéo tay một người trong đám bao vây. Ngưòi bán thuốc lá kế cận thốt lên “Maître de Kongfu”. Đột nhiên đám người tránh xa đồng nghiệp của tôi. Thực ra tôi có biết Kongfu là gì đâu, có lẽ họ thấy tôi cao lớn giống các cao thủ võ lâm Trung Hoa trong các phim chưởng trình chiếu ở nhiều rạp hát bình dân tại hầu hết thủ phủ của các nước Phi Châu lúc bấy giờ. Hình của tôi đầu năm 1976 được ghi trong bài “Chuyện Kể Ở Rừng Tây Phi Châu”.
Sau trận bị bao vây, tôi và đồng nghiệp thấy đôi giày bi quá nhiều cát bụi. Tiện thể có một bé hiền lành tay cầm một bàn chải, hộp Kiwi đánh bóng giày đi ngang. Tôi gọi lại để bé làm sạch hai đôi giày của chúng tôi. Tôi đoán vì bé nhỏ con không thích hợp việc buôn bán thuốc lá lẻ chen lấn chào hàng như trên nên chọn cách này kiếm tiền mua thức ăn độ nhựt phụ giúp gia đình. Ở một thủ phủ Niamey không có người có nhu cầu làm sạch đôi giày, nên bé chỉ lãng vãng ở các khách sạn có người ngọai quốc. Trong khi bé làm sạch giày, tôi hỏi bé về gia cảnh. Bé nói gia đình ở vùng phía Bắc. Không mưa trong nhiều năm, gia súc trong nhà đều chết hết. Lương thực cạn kiệt, tất cả nhà bé dắt díu nhau vừa đói vừa khát đi bộ về thủ đô kiếm đường sống. Câu chuyện kể không có gì mới lạ đối với những người quan tâm đến phương thức cứu đói giãm nghèo. Tôi chỉ muốn ghi lại con đường gian khổ của bé “by his own words”.
Hơn ba mươi năm liên tiếp đi các chuyến công tác dù ngắn hạn hay dài hạn, tôi đều được có đôi giày được đánh bóng sạch sẽ, không hẳn vì nhu cầu phải làm sạch đôi giày nhưng đó là một phương thức để nghe những trẻ nghèo khó nói về gia cảnh của mình. Khi viết những gì trong ký ức còn lại của tôi ngày nay, những bé đánh giày ở tại gần hai mươi nước nơi tôi từng làm việc, giờ đã trở thành người lớn. Tôi không biết tên và họ cũng không biết tên tôi. Thành công hay thất bại trên đường đời của họ là cơ duyên của từng người. Nhưng tôi chắc một điều ở vào thờì điểm tôi gặp họ, họ rất quí mến tôi làm một khách hàng kiên nhẫn chịu khó nghe điều họ kể về cái đói cái nghèo của họ “by their own words”.
Gần đây nhứt, ảnh bên dưới minh-họa một bé đánh giày mười ba tuổi ở phi trường Kabul. Bé kể cha bị giết trong chiến tranh, mẹ và em gái nhỏ bị đau vì giá buốt của mùa đông dưới 20°F. Nhà ở là một căn phòng như một ổ tò vò trên ngọn đồi phải mang nước uống từ chân đồi lên. Bé là “bread winner” cho gia đình bé. A-Phú Hãn là một trong những nước nghèo nhứt trên thế giới, mặc dù lợi tức từ á-phiện và tiền viện trợ hàng mấy tỷ đô-la hàng năm của các quốc gia kỹ nghệ không đưa quốc gia này ra khỏi cảnh nghèo đói.
Tác giả và bé đánh bóng giày ở Kabul 2005
Nhân lọai đã gần 7 tỷ con người sống chen chúc nhau. Nếu cái đói cái nghèo của nhân loại chưa có được cách giải đáp đúng mức thì địa ngục trần gian ở sát bên ta.
Viết tại Houston Texas
27/10/2011
Phạm Thanh Khâm
