Sông Colorado (p2)

GS Tôn Thất Trình :Câu chuyện chế ngự dòng sông Colorado…

             3-- Trường hợp thái quá của TP Las Vegas

         Trên mọi phương diện,  Las Vegas thái qúa hơn bất cứ thành phố  điễn hình Hoa Kỳ nào . Hãy lấy dân số . Năm 1989 , thung lũng Las Vegas là  gia cư cho 700 000 cư dân . Nay dân số  Las Vegas đã hơn 2 triệu  người. trong khi  lượng  mưa mỗi năm của Los Angeles là 15 ngón Anh ( 375 mm), Phoenix là 8 ngón ( 200mm ), Albiquerque 9.5 ngón ( 227 mm), Las Vegas chỉ nhận  4 ngón ( 100mm ).   Nhiệt độ trung bình  mùa hè cao  đến 103⁰F ( gần 40⁰C ). Vùng này hầu như không có nông nghiệp và rất ít công nghệ.  Thay vào đó là du lịch :  40 triêu người một năm , khi họ đến Sa Mạc Mojave , chỉ cố tìm một ốc đảo - oasis - các phông ten ( vòi phun nước )  của Bellagio , bắt chước các kênh đào Venetia ( Venice, Venise ), các tàu thuyền hải tặc , các hồ bơi và các sân gôn.

 Hấp dẫn của Vegas là  thái qúa  và điểm này nới rộng đến nước.  Thật sự, khó tìm ra một nơi ở Las Vegas  mà bạn  nghe cũng như nhìn nước chảy.  Phông ten nước phun  trước mặt  khách sạn Aria mới chứa 4000 phòng ngũ  khiêm tốn hơn  mọi phông ten khác: nước phun tế nhị  hội nhập các luồng màu sắc : vào hành lang vươn cao  bạn sẽ tìm ra Chris Magee,  Giám đốc điều hành  các cơ sở Các khu Nghĩ dưỡng  Quốc tế MGM,   hảng chủ nhân  Aria  cũng như Khách Sạn Mandalay Bay và các tài sản Vegas  thần tượng  khác.   

   Phương thức chúng ta nhìn vào đó  là hai lọai nước : tiêu thụ và không tiêu thụ. Nước dùng cho  làm cảnh quan - landscape phần lớn thuộc lọai tiêu thụ. Nước này sẽ bốc hơi  hay  thấm rỉ vào đất. Nước lọai không tiêu thụ là  những gì không chụp bắt lại được.  Hầu như  mọi giọt nước đi vào ống tháo nước đều đổ trở lại Hồ Mead.  Bạn sẽ  đi loanh quanh khắp Ca si nô ( Khách sạn có phòng đánh bạc )  và leo thang máy  lên vài tá tầng đến một dãy phòng nguy nga  xa xĩ,  nơi bán  những đồ trang trí và dụng cụ dòng thấp.  Nơi đây  và ở mọi phòng  khách sạn và gia thất  ở thành phố, nước phế thải từ mỗi  vòi nước tắm hoa sen, nước giặt áo quần  và luôn cả nước rữa cầu tiêu   cũng được bơm vào nhà máy , làm sạch  rồi  chảy ra thành một nước rữa  sạch thiên nhiên trở về lại hồ Mead. Một khi nước  đến hồ dự trữ, nước có thể chảy về,  lại đi vào trong các ống lấy nước để chửa trị  và đưa trở về lại các vòi thành phố. Hầu như phân nữa  nước Las Vegas tiêu thụ, nay trở về lại hồ Mead. Quanh các casinô lớn nay đều trồng xương rồng  gai- spiky  cacti và cây mọng nước - succulents. Cách đây 10 năm không ai nghĩ đến làm phong cảnh , công viên quanh các khách sạn lớn cả . Vì các gia thất sử dụng đến 70%  nuớc ngòai nhà , nên các  chủ nhân gia thất cũng bị bắt buộc phải  biến đổi sa mạc. Các “cảnh sát nước” được phái đi khám xét các khu láng giềng  tìm kiếm gian lận. Mùa này,  theo cảnh sát nước, các cư dân chỉ được phép  dùng nước một ngày  mỗi tuần lễ.   Dân gian đều ý thức rỏ  về dùng nước  và họ cũng biết rỏ các thể lệ điều hòa . Thể lệ xuất hiện khắp nơi , trên hóa đơn đòi tiền , trên đường dây trực tuyến,  trên ti vi .   Các láng giềng  cũng tự kiểm sóat lấy mình. Khi moới phát triễn,  mỗi nhà  đều có sân cỏ trước ,  sân cỏ sau . Nay không như vậy nữa . Cỏ cần đến  55 ga lông nước ( trên 220 lít )cho một bộ Anh vuông( 929 m²)   một năm . Môt sân  hửu hiệu dùng nước chỉ cần  8  ga lông ( 32 lít) đến 9 ga lông ( 36 lít).

    Las Vegas khởi sự phạt vé các người dùng nước lỗi lầm năm 2002,  năm khô hạn nhất   trong lịch sử có ghi chép của sông Colorado. Thành phố nay trả 1.5 $ một bộ vuông cho cư  dân nào chịu thay thế sân cỏ bằng các cảnh vật sa mạc. Các phát triễn mới  chỉ được trồng cỏ   trên nữa sân sau, không đựoc trồng cỏ sân trước.  Các tài sản thương mãi mới  không được phép  trồng cỏ trang trí.  Phân giữa dưới giải Las Vegas Strip trong thực tế nay trồng cỏ nhân tạo tổng hợp.   Một gia thất một tầng,  ngòai sân trước trồng chà là - date palm, nhưng các nơi khác trồng đầy cỏ xanh tươi, nước tứới  phun mạnh lạc  đến vệ đường . Gia thất đã bị phạt  hai lần.  Lần thứ nhất  80$ . Lần thứ hai gấp đôi.  Nếu phạm 5 lần,  tiền phạt sẽ là 1280$.  Tiền phạt ghi  ở hóa đơn nước . Từ năm 2002,  Las Vegas đã  bớt đi ⅓ số nước dùng, từ 314 ga lông ( 1256 lít) cho mỗi đầu người, xuống 212 ga lông( 848 lít). Còn có thể làm nhiều hơn nữa. Nước đang còn qúa rẽ tiền : chẳng hạn chỉ  1.16 $  cho  một ngàn ga lông, lớp xử dụng đầu tiên.  Los Angeles trả gấp ba khi dùng nước sông Colorado.  Thế nhưng Las Vegas ở ngay tại trung tâm sa mạc, ngay giữa thời kỳ hạn hán, giữa lúc dân số gia tăng mạnh  vì các dân Mỹ nghĩ hưu muốn làm lại các vườn tượt  bờ biển miền Đông ở sa mạc Mojave . Tuy nhiên ngay cả khi thiếu hụt nước lớn hơn,  Thành phố cũng còn tốt đẹp . Cọng rơm Thứ ba là thành phần then chốt  của chánh sách bảo kê này  đó .                        

   4 -  Múc nước từ  Cọng Rơm Thứ Ba

    Múc nước từ Cọng Rơm Thứ Ba giống như đào hầm tàu điện ngầm, nhưng lại có thêm  một thách thức đáng kể : theo Moonin, đây là một đường hầm  đào  cao áp nhất thế giới từ trước đến nay,  sàn đá tảng  dưới hồ xốp rỗ, nước ngầm  thấm qua  từ mọi phía  và nước hồ   đe dọa tràn ngập  phòng từ bên trên. Trong đường hầm nối vào, các bao cát  phân chia  380 mm nước hồ  từ nơi đang tích cực họat động.   Cứ mỗi phút, bơm đưa  1450 ga lông nước lên mặt . Các vấn đề nước  ở đường hầm ống lấy nước chánh còn tệ hại hơn nữa : khi khởi sự đào , các nhân công  phải đeo  dụng cụ chống mưa.

  Kể từ khi bắt đầu cách đây 6 năm,  dự án tổn phí  817 triệu đô la Mỹ đã  gặp nhiều trì hõan và  vượt quá chi phí dự liệu.  Năm 2010,  nhân công đụng phải một  vùng nứt gãy - fault zone, gây ra ngập lũ và bó buộc các kỷ sư phải  định lại vị trí  hầm,  tổn phí rất cao.  Năm 2012,  môt nhân công 44 tuổi   chết  và một nhân công  khác bị thương  vì các luồng  cao áp trát vữa -mortar , rơi xuống từ vách hầm,  khi một đọan bê tông rời rạc.  Hai năm qua, máy đào hầm  thay  đổi , từ thể tức áp lực khí trời qua  thể thức cao áp , khiến cho đầu các dao cắt  phải  ép một   túi không khí  ở mặt đá,   để giữ cho  nước khỏi phải bó buộc xuyên qua. Cho đến nay  áp lực thủy tính phải chịu đựng  là 14.5 bar.

     Tiến bộ  rất chậm chạp.  Kể từ khi bắt đầu đào hầm cho ống lấy vào số  3  , năm 2012 ,   trung bình máy đào chỉ  đào được 35 bộ ( 4.5m ) một ngày  theo thể thức áp lực khí trời .  thể thức cao áp  tiến được  còn ít hơn , chỉ 5 bộ ( 1.5m )  một ngày . Nếu xây cất hòan tất  tháng 7 năm 2015  như hy vọng hôm nay, dự án  sẽ chậm trễ hơn dự trù 3 năm.  Lẽ dĩ nhiên, có thể chậm trễ hơn nữa , dù có cơ không xảy ra. Nhưng hãy  còn phải đào hơn một dặm Anh nữa ( trên 1.6 km ).

      Trong lúc đó, Cơ quan  Quản trị Nước Miền Nam Nevada  đang họat động  một Dự án B còn táo bạo hơn , một đường ống  trên đất liền trị giá  3 tỉ đô la, đem nước từ  các tầng ngậm nước - aquifers  ở các thung lũng nông thôn  bang đến Las Vegas .  Dự án phát họa cách đây 30 năm, nhưng đang bị kiện tụng lôi thôi. Công  trình sẽ còn chậm thêm ít nhất là 10 năm nữa.

   Cách đây không lâu , tuồng như   các  dự án công trình công cọng  khổng lồ   Las Vegas là một điều dị thường: các biện pháp thái quá cho một thành phố thái qúa . Nay chúnh là điềm báo trước cho những gì sẽ tới . Ở Carlsbad, bang California,  xây cất nhà máy lọc nước  mặn trị giá 1 tỉ đô la đang  thực hiện và một đường ống dẫn 10 dặm Anh ( trên 16 km ) để cung cấp 7%  nước cho TP San Diego vào năm 2020.  Xa hơn về phía Bắc, công dân vùng đang tranh cải  sôi nổi về một dự án ước lượng  15 tỉ đô la, đào hai đường hầm  dưới Châu thổ Sacramento -  Joaquin, một dự án  cải thiện cung cấp nước sông, đưa các  túi  tuyết đông giá Sierra Nevada  đến các nông dân và thị trấn miền Nam .

      Sierra Nevada  có một ghi chép một năm ít tuyết,  nhưng mới đây, nhiều người  đã gửi đi trên Facebook hoan hỉ báo tin là đã có 60 cm tuyêt rơi ở các  trạm chơi  ski Colorado .  Đến tháng tư năm 2014,  rỏ ràng là nhiều lưu vực lớn của sông Colorado đã thoải mái  “ túituyêt  tăng thêm 115% mức bình thường.  Bao nhiêu tuyết tan sẽ chảy vào Hồ Mead tùy thuộc   các tính tóan phức tạp   là bao lâu và cách nào tuyết tan.

    Điều chắc chắn :  Nó sẽ không đủ . Như Gleick  của Viện Thái Bình Dương lưu ý , hạ tầng cơ sở Hoa kỳ  xây cất trong thế kỷ thứ 20,  không đương nhiên  là sẽ phục vụ dân Hoa Kỳ trong thế kỷ thứ 21. Hoa kỳ phải xử sự theo một cách khác . Và đó là sẽ làm dân Hoa Kỳ tốn tiền nhiều.  Khi các đô thị tăng trưởng và khí hậu thay đổi, nước sẽ thành nhiều giá trị hơn và dân Hoa Kỳ  sẽ phải xài nhiều hơn để xử lý nước tốt đẹp hơn .  Cuối cùng ra,  tiền nước dân Hoa Kỳ phải trả cũng sẽ phải tăng thêm .  Vì  chưng  số  Cọng Rơm   nhiều thế nào đi nữa , cũng không cung cấp đủ nước, một khi không còn nước để di chuyễn đi.